Tímarit UNIFEM - 01.01.2004, Blaðsíða 60

Hvers vegna konur?
Konur eru í margfalt meiri hættu en karlmenn á a› smitast af HIV-
veirunni, sérstaklega í löndum flar sem misrétti kynjanna er miki›.
Ástæ›urnar eru nokkrar. Ofbeldi gegn konum, mansal, vændi og
nau›gun – flar me› taldar nau›ganir innan hjónabands – setur konur
og ungar stúlkur í mikla hættu gagnvart HIV-smiti. Vi› slíkar a›stæ›ur
hefur konan enga stjórn á flví sem gerist og fla› er algjörlega undir karl-
manninum komið hvort smokkur er nota›ur e›a ekki. Konur hafa ekki
vald til a› segja nei. fiær eru hræddar vi›
a› ver›a beittar ofbeldi ef flær krefjast
fless a› eiginma›urinn sé fleim trúr e›a
a› karlma›ur noti smokk, rétt eins og
saga Nyaradzo s‡nir fram á.
Vændi er mjög algengt í Afríku flar
sem konur eru flvinga›ar til a› stunda
vændi til a› lifa af. fia› er sérstaklega al-
gengt í löndum flar sem HIV/alnæmi
er útbreytt, strí› hefur lama› efnahag vi›komandi lands og fátækt er
mikil. HIV/alnæmi hefur einnig veri› beitt kerfisbundi› sem vopni
í strí›um flar sem konum óvinarins er nau›ga› af HIV-jákvæ›um
karlmönnum. Strí› lei›ir af sér vændi sem einnig eykur líkurnar á
útbrei›slu sjúkdómsins.
fiar sem HIV/alnæmi er hva› útbreiddast hefur sjúkdómurinn ‡tt undir
enn meira kynbundi› ofbeldi. Konur sem eru HIV-jákvæ›ar eru oft
reknar úr vinnu, yfirgefnar af fjölskyldu sinni, fyrirlitnar af samfélaginu,
beittar ofbeldi og jafnvel myrtar. fia› eru konur, frekar en karlar, sem
eru líklegri til a› vera kennt um a› vi›halda veirunni og álitnar lauslátar
hafi flær smitast. Konum er flannig gert erfi›ara a› láta kanna hvort flær
séu smita›ar og fá læknisme›fer› ef fless flarf. fiær eru hræddar vi› nei-
kvæ›an stimpil sem fylgir flví a› vera HIV-smitu› kona.
Í löndum sunnan Sahara, flar sem ástandi› er hva› verst, er kynfer›is-
legt ofbeldi miki›. Konur eru ekki kynfer›islega frjálsar sem lei›ir til
aukinnar hættu á smiti. Til dæmis er liti› ni›ur á konur sem vita miki›
um kynlíf og félagsleg einangrun takmarkar flekkingu fleirra á HIV/
alnæmi og annarri áhættu tengdri kynlífi.
Hef›ir geta einnig spila› stóran flátt í aukinni hættu kvenna á a› fá
HIV/alnæmi. Konur eiga helst a› vera hreinar meyjar vi› giftingu og er
kona sem stundar kynlíf fyrir hjónaband álitin „slæm“. Sums sta›ar, t.d.
í Su›ur-Afríku, er tali› a› kynlíf me› hreinni mey geti lækna› menn
af HIV/alnæmi og eru flví margar ungar stúlkur flvinga›ar til samræ›is
vi› menn sem eru HIV-smita›ir. Sums sta›ar í Afríku og Asíu, flar sem
algengt er a› ætlast sé til a› konur giftist ungar, eru stúlkur flvinga›ar
til a› stunda kynlíf flegar líkami fleirra er ekki fullflroska›ur. fiá er meiri
hætta á a› flær fái sár og hættan á smiti eykst til muna. Umskur›ur getur
líka auki› líkurnar á flví a› kona smitist, bæ›i vi› a›ger›ina sjálfa og ef
kynfæri hennar rifna vi› samræ›i e›a misnotkun.
Umönnun sjúklinga
Alnæmi er ekki aðeins sjúkdómur heldur er fari› a› líta á það sem grí›ar-
legt samfélagslegt vandamál. Í löndum flar sem alnæmi er hva› útbreiddast
má greinilega merkja lækkun á fljó›arframlei›slu og fljó›artekjum. Ungt
fólk á aldrinum 20-40 ára, sem heldur efnahaginum uppi a› miklu leyti,
deyr og börn og eldra fólk standa eftir.
Slíkt ástand snertir konur enn verr en karla flví flær eru ábyrgar fyrir
störfum sem á Vesturlöndum falla undir heilbrig›is- og félagsmálakerfi›.
Af fleim sökum má segja a› flegar konur deyja úr alnæmi í flróunar-
löndum lamast stór hluti samfélagsins. fiær sjá um sjúka og aldra›a, um
uppeldi barna, um a› sækja hreint vatn og næra fjölskylduna svo eitthva›
sé nefnt. Vinna fleirra er fló ólaunu› og
ekki metin til fljó›arframlei›slu flannig a›
segja má a› ástandi› sé enn verra en tölur
um fljó›arframlei›slu gefa til kynna.
Ábyrg› á umönnun sjúkra færist milli
kynsló›a kvenna. Flestar fleirra hafa fló
ekki næga flekkingu e›a fljálfun til a›
annast alnæmissmita›a einstaklinga og
geta flví átt á hættu a› smitast sjálfar.
Í mörgum tilfellum annast smita›ar konur og stúlkur a›ra alnæmis-
sjúklinga. Rannsókn UNIFEM í Zimbabve s‡ndi fram á a› um 70%
fleirra sem teknir voru úr skóla til a› annast heimili› voru stúlkur. fia›
er einnig algeng sjón sunnan Sahara í Afríku a› sjá 30-40 börn sem or›i›
hafa muna›arlaus vegna alnæmis í umsjá ömmu sinnar.
Alfljó›asamfélagi› og sáttmálar
fiegar liti› er á vandamálin sem skapast hafa af HIV/alnæmi í heild sinni
er ekki hægt a› slíta úrlausn fleirra vandamála úr samhengi vi› stö›u
kvenna í samfélögunum. Berjast ver›ur gegn kynjamisréttinu, sem ví›ast
hvar á sér djúpar rætur í samfélögum, til að vinna á veirunni. Í umræ›um
um HIV/alnæmi hefur alfljó›asamfélagi› sífellt betur gert sér grein fyrir
flessu. Me›al annars segir Kofi Annan, a›alritari Sameinu›u fljó›anna,
í sk‡rslunni Facing the Future Together (2004), „vekja ver›ur athygli á
fleiri úrræ›um sem hindra HIV-smit eins og menntun stúlkna og fla› a›
reyna a› koma í veg fyrir kynbundi› ofbeldi.“
Ári› 2000 skrifu›u a›ildarríki Sameinu›u fljó›anna undir flúsaldar-
markmi› Sameinu›u fljó›anna um flróun (Millennium Development
Goals, MDG) en flau kve›a m.a. á um a› draga úr útbrei›slu alnæmis.
Í sáttmálanum um afnám misréttis gegn konum (CEDAW) frá árinu
1979 kemur m.a. fram a› stjórnvöld eigi a› taka mi› af stö›u kvenna í
baráttunni gegn HIV/alnæmi. Sameinu›u fljó›irnar hafa einnig unni›
a› sameiginlegri áætlun gegn alnæmi og ey›ni (UNAIDS) og tekur
UNIFEM flátt í flví starfi. Auk fless skrifu›u a›ildarríki Sameinu›u
fljó›anna undir sameiginlega yfirl‡singu á fundi öryggisrá›sins sem
fjalla›i sérstaklega um HIV/alnæmi í júní ári› 2001, en flar segir: „kynja-
jafnrétti og aukin völd kvenna eru grundvallaratri›i í a› draga úr veikri
stö›u kvenna og ungra stúlkna gagnvart HIV/alnæmi.“ UNIFEM
hvetur ríkisstjórnir til a› standa vi› flessar yfirl‡singar og grípa til
sértækra a›ger›a til handa konum til a› hefta útbrei›slu alnæmis.
Heimildir og ítarefni
www.unifem.org • www.unfpa.org
www.unicef.org • www.genderaids.org
Konur eru í margfalt meiri hættu en karlmenn á
a› smitast af HIV-veirunni, sérstaklega í löndum
flar sem misrétti kynjanna er miki›. Ástæ›urnar
eru nokkrar. Ofbeldi gegn konum, mansal, vændi
og nau›gun – flar me› taldar nau›ganir innan
hjónabands – setur konur og ungar stúlkur í mikla
hættu gagnvart HIV-smiti.
Ljósmyndir (frá vinstri): tælensk kona sem er smituð að HIV/alnæmi með 16 mánaða gamla dóttur sína (UNICEF/ HQ97-0233/Jeremy Horner). Hjúkrunarkona í Zambíu kennir um getna›arvarnir
(UNICEF/ HQ98-0915/Giacomo Pirozzi). Stúlka á muna›arleysingjaheimili í Francistown í Botswana, flar sem flest börnin hafa misst foreldra sína úr alnæmi (UNICEF/ HQ01-0202/Giacomo Pirozzi).
60 61