Jón á Bægisá - 01.11.2008, Qupperneq 11

ASþýSa upphdtt
til útlanda og tekið við verðskulduðum viðurkenningum í Róm, París og
London, og verið útnefnd heiðursdoktor við sjálfan Oxford-háskóla.
Þegar hún las Sálumessu inn á band var hún búin að fá hjartaáfall fjórum
sinnum. Upptakan var gerð í litlu sumarhúsi skammt frá Moskvu þar sem
Anna dvaldist oft síðustu árin. Aðstæðurnar þar hafa líklega verið nokkuð
frumstæðar og upptakan farið fram með leynd, aðeins upptökustjórinn og
nánustu trúnaðarvinir viðstaddir, því einsog áður sagði var verkið bannað.
Röddin er þreytuleg og slitin, fremur dimm, og hún les Sálumessu einsog
hún sé að fara með þulu. Millifyrirsagnirnar ber hún fram einsog þær skipti
engu máli og séu bara til leiðinda, heldur svo áfram að þylja. Einstaka sinn-
um er einsog röddin losni úr fjötrum, það lifnar yfir henni og þá fer mig að
langa til að heyra hana lesa ljóðin sem hún orti þegar hún var ung, áður en
hörmungarnar byrjuðu, heyra röddina unga. Samt er upplestur hennar á
Sálumessu magnaður, takturinn þungur, jafnvel drungalegur, og mér fannst
það hjálpa mér mikið við þýðinguna að hlusta á hann aftur og aftur.
I grein um ljóðaþýðingar sem Þorsteinn Gylfason birti í Jóni á Bagisá
2004 stendur: „... ljóð eru til að farið sé með þau. Þau eru til að vera lesin
upphátt, eða að minnsta kosti í hálfum hljóðum.“ Þessu er ég hjartanlega
sammála. Ljóð eru líka til að vera þýdd upphátt, og mín reynsla er sú,
að það gangi yfirleitt best að þýða ljóð upphátt, „eða að minnsta kosti í
hálfum hljóðum“. Aður en maður fer að setja þýðinguna á blað. Þá gengur
manni betur að ná rétta tóninum, eða einsog Þorsteinn segir: „söngnum
í kvæðinu". Auðvitað veit enginn nákvæmlega hvað það er: þessi söngur.
Kannski er hann það sem situr eftir þegar orðin eru gleymd. Hann rúmast
ekki alltaf innan bragfræðinnar, og ekki flokkast hann heldur til tónlistar.
Þar að auki hefur hvert tungumál sinn sérstaka hljóm, sem gerir málið
enn flóknara. Það er engan veginn nóg að telja atkvæðin og reyna að fylgja
bragliðum frumtextans. Ef vel á að vera þarf söngurinn líka að innihalda
rödd skáldsins og stíl, þetta sem gerir skáldið að skáldi. Það er ekki nema
von að manni mistakist stundum.
Það sem ég hef verið að segja um ljóðaþýðingar á að sumu leyti einnig við
um leikritaþýðingar. Mér telst svo til að ég sé búin að þýða eitthvað um 30
leikrit, langflest úr rússnesku en einnig nokkur úr spænsku. Flest þeirra hafa
verið sýnd á sviði eða flutt í útvarpi.
Leikrit eiga það sameiginlegt með ljóðum að best er að þýða þau upp-
hátt. Og leikrit er bráðnauðsynlegt að þýða með tilþrifum. Lifa sig inn í
hlutverkin einsog leikari. Ljóða- og leikritaþýðendum er lífsnauðsynlegt,
ekkert síður en kvenrithöfundunum hennar Virginíu Woolf, að hafa sérher-
bergi til að vinna í. Helst hljóðeinangrað, ef leikritin eru mjög dramatísk.
Fimm af þessum þrjátíu leikritum sem ég hef þýtt eru eftir Anton
fá/i. á Jffieeyáiá - Að geta sagt „shit“ fyrir framan dömu
9