Jón á Bægisá - 01.11.2008, Blaðsíða 76

Kendra Willson
ir hafi síðan reynt að „endurreisa" stuðlana (sbr. Turville-Petre 1977:115-
128). Nokkrar tilraunir voru gerðar í miðensku til að sameina endarím og
formgerðarstuðlun (Turville-Petre 1977:17-20), en íslenskan er ein um að
sameina þau á þennan hátt (Jón Helgason 1944). Þetta mun endurspegla
arf dróttkvæða sem sameinuðu ljóðstafi og hendingar, í sumum tilvikum
einnig endarím (t.d. Höfuðlausn Egils Skallagrímssonar).
3. Brageyrað og íslensk þjóðerniskennd
Einar Benediktsson er sagður hafa verið fyrstur til að nota orðið brageyra,
í mjög þjóðerniskenndri ræðu frá 1916 (Kristján Arnason 2003:103). Einar
kallar brageyrað gimstein þjóðarinnar: „Einn gimsteinn, sem vér einir eig-
um fram yfir allar heimsþjóðir, er stuðlagáfan, kennin á setning þess ríms
sem á útlendu máli er kallað bókstafarím. Ég leyfi mér að kalla þessa rímvísi
þjóðar vorrar brageyra“ (Einar Benediktsson 1952:328).
Þessi gimsteinn mun þó ekki vera sameign allra landsmanna. Ein-
ar harmar ýmiss konar hnignun í málinu: „Með málskemmd þeirri, er
aukizt hefur hröðum skrefum, síðan réttritun blaðamanna komst á [...]
hefur tungan spillzt mjög, einkum hér í Reykjavík, og kemur ekki sjaldan
fyrir, að unglingar, sem komnir eru undir fermingu, fella úr hneigingar
nafnorða, beygja sagnir vitlaust, láta forsetningar stjórna röngum föllum
o.s.frv., auk þess sem fláframburðurinn og linun samhljóðenda er einatt
hryllileg“ (Einar Benediktsson 1952:328).
Glötun brageyrans er hluti af þessari málskemmd sem þýðir þá að
stuðlasetningin hljóti að tilheyra íslenskri málkunnáttu í huga Einars:
„Allur meginþorri Islendinga á brageyra sitt ennþá ófalsað og hreint. En
á síðustu tímum ber allmikið á því, einkum í Reykjavík, að þessi gáfa er
að glatast hjá þjóðinni, og eru til skáld hjá oss, sem ekki hafa átt tryggt
brageyra. Er kunnastur þeirra allra Grímur Thomsen, sem var þó að flestu
leyti svo ágætlega vandur að öllu bundnu máli og fegurðarnæmur“ (Einar
Benediktsson 1952:328).
Brageyrað virðist því ekki vera óaðskiljanlegur hluti af íslenskri mál-
kunnáttu og ekki einu sinni sameiginlegt öllum sem fást við íslenskan
kveðskap. Kristján Árnason málfræðingur, mikill áhugamaður um brag-
fræði, sem hefur skrifað heila bók um dróttkvæði (1991), játar að hann hafi
ekki brageyra: „Ég er því miður ekki svo heppinn að hafa þennan næm-
leika fyrir kveðskap, því ég þarf helst að setjast niður með reglustiku og
blýant til að átta mig á því hvort eitthvað er rétt stuðlað eða ekki“ (Kristján
Arnason 2003:103).
Sá sem er talinn hafa verið fyrstur til að setja fram reglur um stuðla-
setningu var ekki Islendingur heldur Þjóðverji að nafni Philipp Schweitzer
(1887). Schweitzer segir tilefni greinaskrifs síns hafa verið glímu við að þýða
74
á ./íœy/-iá — Tímarit um þýðingar nr. 12 / 2008