Þjóðmál - 01.06.2011, Síða 92

90 Þjóðmál SUmAR 2011
Sovétríkjanna, í fyrsta skipti nær
óheftan aðgang að skjölum og
öðrum heimildum í rússneskum
skjala­ og bókasöfnum . Fyrst
í stað könnuðu flestir söfn í
Moskvu og Pétursborg en síðan
hafa menn smám saman tekið að
fara víðar og kannað gögn í bóka­
og skjalasöfnum í öðrum borgum
Sovétríkjanna fyrrverandi . Margir
hafa einnig komist í gögn í
einkaeigu og sumir hafa náð að
safna munnlegum heimildum .
Árangur þessa starfs er sá að á
undanförnum 10–15 árum hafa
komið út, á Vesturlöndum og í
Rússlandi, fjölmörg athyglisverð
rit um byltinguna og aðdraganda hennar .
Þau eru byggð á rannsóknum á heimildum,
sem áður voru annaðhvort óþekktar eða
óaðgengilegar fræðimönnum . Einna fyrst
þessara rita var bók breska sagnfræðingsins
Orlando Figes, A People´s Tragedy, sem kom
fyrst út árið 1996 . Sú bók byggir jöfnum
hönd um á rannsóknum á skjallegum og
prent uðum heimildum og viðtölum við
heim ildarmenn . Hún nær yfir lengra tímabil
en flest fyrri rit um byltinguna, en Figes hefur
frásögn sína við árið 1891 og fellir þráðinn
við andlát Lenins árið 1924 .
Í stuttum inngangi gerir höfundar þessarar
bókar grein fyrir þeim þremur meginkenn­
ingum eða „skólum“ sem hafa á undanförn­
um áratugum verið mest áberandi í umfjöll­
un og túlkun fræðimanna á rússnesku bylt­
ing unni . Þar telur hann fyrst hina svonefndu
frjálslyndu eða hefðbundnu túlkun . Sam­
kvæmt henni var októberbyltingin einangr­
að fyrirbæri í sögulegum skilningi, en einkar
óheppilegt þar sem hún varð til þess að
Rússar villtust af slóðinni sem þeir höfðu
Höfundurinn, Erik Kulavig,
og helstu söguhetjur hans .
fetað um skeið í átt til lýðræðis og velferðar .
„Byltingin“ var samkvæmt þessari túlkun
engin bylting, heldur valdarán fámennrar
klíku öfgamanna, sem nutu lítils stuðnings
eða vinsælda meðal rússnesks almennings .
Þessi túlkun hefur notið mestrar hylli meðal
rússneskra fræðimanna upp á síðkastið,
ef til vill að nokkru leyti vegna þess að fái
hún staðist, hlýtur ábyrgðin á byltingunni
og öllum þeim hörmungum sem fylgdu
í kjölfar hennar að vera fárra manna en
ekki almennings í Rússlandi . Þeir sem
aðhyllast þessa túlkun halda því einnig
flestir fram, að beint samband hafi verið á
milli stjórnarhátta Leníns og Stalíns, Lenín
hafi verið hinn raunverulegi upphafsmaður
ógnarstjórnarinnar og Stalín ekki gert annað
en að tileinka sér aðferðir hans .
Önnur meginkenningin er hin opinbera
túlkun sovéskra stjórnvalda, sem Kulavig gefur
lítið fyrir, og fáir fræðimenn aðhyllast nú á
dögum . Þriðja túlkunin og sú, sem Kulavig
aðhyllist og byggir fræðilega frásögn sína á,
er oft kölluð hin pragmatíska . Samkvæmt