Þjóðmál - 01.12.2011, Blaðsíða 66

Þjóðmál VETUR 2011 65
í desember 1945, hálfu ári áður en hann
lést, sagði hann eftirfarandi um Bretton
Woods-samkomulagið:
[T]illögur varðandi gjaldmiðla og viðskipti
eru miðaðar við að halda jafnvægi, með því
að leyfa ýmsar verndarráðstafanir þegar þeirra
er þörf og banna þær, þegar þeirra er ekki
þörf . Það sem einkennir þessar fyrirætlanir er
að tengja saman helstu kosti verslunarfrelsis
við óheillavænlegar afleiðingar laissez­faire .
Enda tekur það ekki beinlínis tillit til varð-
veislu jafnvægis og treystir einvörðungu á ferli
blindra afla . Hér er því um tilraun að ræða
þar sem við notum það sem við höfum lært
af reynslu samtíðarinnar og skilgreiningu
nútímans, en ekki til að hnekkja, heldur til að
efla visku Adams Smiths . . .*
Það er þó fyrir bókina Almennu kenn­inguna um atvinnu, vexti og peninga sem
Keynes verður fyrst og fremst minnst . Bókin
hefur oft verið kölluð upphaf þjóð hagfræði
en þar leit höfundur yfir heildar sviðið, allt
hagkerfið, í stað þess að einblína á einstakar
atvinnugreinar, fyrirtæki eða heimili við
útskýringar á virkni hag kerfisins .
Bókin kom út í skugga kreppunnar miklu,
sem í kjölfar verðfallsins á Wall Street 1929
setti hagkerfi heimsins á hliðina . Í kjölfar
kreppunnar fylgdi mikið atvinnuleysi sem
olli sárri fátækt í Bandaríkjunum og víðar
á Vesturlöndum . Á þessum tíma þekktust
atvinnuleysisbætur ekki og kröppum kjör um
alþýðu fylgdi mikil ólga þar sem öfga fullum
stjórnmálaöflum óx fiskur um hrygg .
Klassískir hagfræðingar (íhaldsmenn),
höfðu boðað afskiptaleysi stjórnvalda
(„laissez faire“) allt frá dögum Adam Smith
og vildu margir kenna ófullkomleika þeirrar
stefnu um kreppuna og getuleysi (viljaleysi)
* „The balance of Payments of the United States“, The
Economic Journal, Vol . LVI, júní 1946, bls . 185–186 .
Þýðing: Haraldur Jóhannsson í Heimskreppa og heims­
viðskipti (1975) .
stjórn valda til að taka á málum . Í framhaldi
af verð fallinu 1929 varð sjóðþurrð hjá bönk-
um sem olli mikilli skelfingu og fólk þyrpt-
ist í banka til að taka út peninga . Þetta var
fyrir þá tíð að seðlabankar tryggðu bönk-
um ávallt nægilegt fjármagn til að greiða út
inni stæður .
Þrátt fyrir að Keynes teldi sig til heyra
borgarastéttinni og aðhylltist markaðs hag-
kerfi (kapítalisma) taldi hann að laissez
faire-stefnan hefði siglt í strand og aðferðir
íhaldsmanna dygðu ekki til að koma efna-
hagskerfinu upp á sporið að nýju . Hann
taldi sig reyndar vera að bjarga markaðs-
hag kerfinu með hugmyndum sínum, en
gagnrýni hans á ríkjandi stefnu afskipta-
leys is var hörð og óvægin .
Hann trúði því að með aðgerðum sínum
gætu stjórnvöld komið hjólum efna hags lífs-
ins á stað aftur og benti sérstaklega á van-
getu íhaldsmanna til að leysa atvinnu leysi og
gagnrýndi hugmyndir þeirra um að hag kerf-
ið væri ávallt í jafnvægi við full afköst, en það
taldi Keynes að gæti alls ekki staðist .
Keynes hélt því fram að laun breyttust
með öðrum hætti en verð á vörum vegna
hugmynda launþega um réttlæti . Með
samtakamætti launþega og stéttaátökum
væri komið í veg fyrir lækkun launa þegar
harðnaði á dalnum . Hins vegar, þegar ríkið
yki framkvæmdir og umsvif sín í hagkerfinu
og bætti við peningamagn í umferð, ylli það
verðbólgu sem lækkaði raunvirði launa, sem
hefði það í för með sér að fyrirtæki sæju sér
hag í því að ráða fólk í vinnu . Framleiðsla
ykist með minnkandi atvinnuleysi og inn-
spýting ríkisins í hagkerfið stuðlaði að
aukinni bjartsýni á framtíðina sem hefði
örvandi áhrif á fjárfestingu og hagvöxt .
Sérstaklega ætti þetta við á krepputímum
en afskiptaleysi stjórnvalda á slíkum
óvissutímum afhjúpaði hversu máttvana
klassísk hagfræði væri til að takast á við
slíkan vanda . Það var meðal annars haft eftir