Þjóðmál - 01.12.2011, Qupperneq 69

68 Þjóðmál VETUR 2011
Eftirspurn eftir peningum eykst og vextir
hækka . Við hærri vexti draga fyrirtæki úr
fjárfestingum sínum og eina breytingin er
að ríkið fær nú stærri sneið af hagkerfinu .
Ef ríkið hins vegar eykur peningamagn
í umferð til að halda niðri vöxtum þá
hækkar verðlag og verðbólga en engin
breyting verður á framleiðslu . Hins vegar
þarf að greiða niður fjárlagahalla (eða vexti
af ríkis skuldabréfum) í framtíðinni sem
étur upp hagvaxtaraukningu við aukin
umsvif .
Samkvæmt kenningum klassískra hag-
fræðinga er ekki hægt að stækka hagkerfið
til lengri tíma með aukinni eftirspurn . En
hægt er að hafa áhrif á framboðshliðina, t .d .
með skattalækkunum, sem eykur vinnu vilja
fólks, peningamagn í umferð og sparn að .
Vextir lækka og fyrirtæki fjárfesta í nýj um
atvinnutækjum og þjóðar fram leiðsla eykst .
Keynesísk hagfræði gerir hins vegar ráð
fyrir að nafnvirði launa breytist ekki og sú
verðbólga sem myndist við aukin umsvif
ríkisins, ásamt auknu peningamagni, lækki
því raunverulegan launakostnað . Vextir
lækki og fyrirtæki bæti við starfsfólki
vegna lækkunar launaútgjalda og betri
vaxta kjara .
Seinni árin hafa komið fram kenningar
sem brúa þetta bil en sumir vilja halda því
fram að keynesískar aðferðir geti aðeins
virkað til skamms tíma en ekki til lengri
tíma .
Fram á sjöunda áratug 20 . aldar trúðu menn mjög á kenningar Keynes . Hug-
myndir nýsjálenska hagfræðingsins Phillips
virtust renna frekari stoðum undir þær .
Þessar hugmyndir sýndu að hægt væri að
velja á milli verðbólgu og atvinnuleysis og
væri um neikvæð tengsl að ræða . Hægt væri
með öðrum orðum að minnka atvinnuleysi
með hæfilegri verðbólgu . Á áttunda ára-
tugnum fór þetta úr böndunum þar sem
bæði verðbólga og atvinnuleysi jukust
jöfn um höndum um alla Vestur-Evrópu og
Bandaríkin . Það var einmitt Friedman sem
benti á veilur í Phillips-kúrfunni þar sem
Phillips hefði láðst að gera greinarmun á
peningalaunum og raunverulegum kaup-
mætti launa .
Það verður fróðlegt að líta um öxl þegar
rykið hefur sest í því pólitíska umróti sem
núverandi fjármálakreppa iðnríkja hefur
valdið, en margir telja að meginorsök
hennar hafi verið of ódýrt fjármagn sem
grafið hafi undan varkárni og ráðdeild .
Hvort keynesísk úrræði vestrænna stjórn-
málamanna duga til lausnar eða hvort
varnaðarorð klassískra hag fræðinga hafi
verið rétt . Um þetta er tekist á í dag,
sérstaklega í Bandaríkjunum en þróun mála
í íslensku hagkerfi er einnig áhugaverð ef
hún er skoðuð í þessu ljósi . Ljóst má þó vera
að skuldavandi vestrænna ríkja er gríðarlegt
vandamál sem ekki sér fyrir endann á . Víða
er frjálshyggju, eða ný-frjálshyggju (sem er
óskilgreint hugtak), kennt um þær ógöngur
sem hagkerfi vestrænna þjóða er komið í,
en það er spurning hvort þar sé ekki verið
að hengja bakara fyrir smið og nær sé að
leita að sökudólgnum í sósíalisma . Ljóst
má vera að rætur vandans liggja í óábyrgri
fjármálastjórn vestrænna ríkja, þar sem
þjónusta hefur verið aukin við íbúa, langt
umfram tekjuaukningu, og bilið verið
fjármagnað með lántökum .
Nokkur heimildarrit:
Begg, Fischer and Dornbusch (2000): Economics .
London: McGraw Hill .
Friedman, Milton (1982): Frelsi og framtak (Hannes H .
Gissurarson, þýddi) . Reykjavík: Almenna bókafélagið og
Félag frjálshyggjumanna .
Haraldur Jóhannsson (2000): Saga hagfræði: fram á
öndverða 19. öld . Reykjavík: Skjaldborg .
Keynes, John Maynard, „The balance of Payments of
the United States“, The Economic Journal, Vol . LVI .
júni 1946, bls 185–186, þýðing Haraldur Jóhannsson í
Heimskreppa og Heimsviðskipti (1975) .
Þorvaldur Gylfason (1990): Almannahagur. Reykjavík:
Hið íslenska bókmenntafélag .