Þjóðmál - 01.03.2013, Qupperneq 27

26 Þjóðmál voR 2013
vinnumarkaðnum, eins og í Evrópu, þar sem
atvinnuleysi á meðal ungs fólks er ískyggilegt .
Og það borgar sig fyrir Bandaríkjamenn að
vinna, af því að þeir greiða ekki eins mikið af
viðbótartekjum sínum fyrir viðbótarvinnu í
skatta og Evrópubúar . Rannsóknir Edwards
Prescotts, Nóbelsverðlaunahafa í hagfræði,
sýna (2007), að vinnufýsi manna ræðst til
langs tíma að miklu leyti af því, hversu miklu
þeir mega halda eftir af sjálfsaflafé sínu .
Þegar rætt er um Ísland í alþjóðlegum
samanburði, hlýtur síðan að vera áhyggju-
efni, að Ísland hefur síðustu árin fjarlægst
önnur Norðurlönd í atvinnumálum . Árið
2010 mældist íslenska hagkerfið miklu aftar
í röðinni en áður . Það var hið 65 . frjálsasta af
144 hagkerfum heims . Þá var Ísland í næst-
frjálsasta fjórðungi ríkja í atvinnumálum,
en önnur Norðurlönd öll í frjálsasta fjórð-
ungnum, Finnland til dæmis í 9 . sæti . Árið
2010 var Ísland í hópi þeirra ríkja, þar sem
atvinnufrelsi hafði minnkað einna mest árin
á undan, við hlið Argentínu og Venesúela .
Það skipaði þá sama sæti og Sádi-Arabía
(Gwartney, 2012) . Með fullri virðingu fyrir
þessum löndum, Argentínu, Venesúela
og Sádi-Arabíu, eru þau ekki lönd, sem
Íslendingar miða sig venjulega við . Stundum
er talað um, að við eigum að fara „þriðju
leiðina“ á milli hreins kapítalisma og hreins
sósíalisma . En sýndi reynsla Svía af árunum
1960–1990 ekki, að þetta er kredda, sem
veldur kreppu? Liggur þriðja leiðin ekki beint
inn í Þriðja heiminn? Er ekki skynsamlegra
að horfa til grannríkjanna, Noregs, Bretlands
og Kanada? Eru hinir tekjulægstu í landinu
einhverju bættari, ef efnamenn flýja land,
eins og margir þeirra hafa gert hér síðustu
árin, eða hætta verðmætasköpun, eins og
skáldsaga Ayns Rands, Undirstaðan (2012),
lýsir vel?
Lokaorð
ÁÍslandi hafa árin frá hruni farið til spillis . Óspart var alið á úlfúð og hatri, eins og
gleggst sást í Landsdómsmálinu gegn Geir H .
Haarde, þótt þar færu stjórn völd hina mestu
sneypuför . Bankarnir voru ekki endurreistir
með þarfir innlendra við skiptavina í huga,
heldur afhentir erlendum vogunarsjóðum . Í
Icesave-málinu átti að loka Íslendinga inni í
skuldafangelsi, þótt sú tilraun mistækist . Tíma
og kröftum var sóað í fánýtar tilraunir til að
endurskrifa stjórnarskrána og þröngva Íslandi
inn í Evrópu sambandið . Ekki er heldur bjart
fram undan í öðrum löndum . Íbúar Evrópu
og Bandaríkjanna hafa áratugum saman
eytt um efni fram . Ríkin þar skulda allt of
mikið . Stundum er sagt, að Vesturlanda-
menn hafi eftir hrun sósíalistaríkjanna og
sigur heimskapítalismans snúið aftur til þess
heims, sem stóð fyrir 1914 og Stefán Zweig
lýsti snilldarlega (1958) í bókinni Veröld sem
var . Þá gátu menn ferðast um öll lönd Evrópu
án vegabréfa að undanteknum Rússlandi
keisarans og Tyrkjaveldi soldánsins . Þá gátu
menn skipt gjaldmiðlum sínum í glóandi gull,
hvar sem var í Evrópu . Ríkið var þá fyrir fólki
lítið annað en vingjarnlegur lögregluþjónn
á götuhorni . En slíkur samanburður er
ekki alveg réttur . Tvenns konar munur er
á ástandinu í heiminum eftir 1989 og fyrir
1914 . Í fyrsta lagi felur „velferðarríkið“ í
sér víðtækar skuldbindingar við fólk, sem
Kapítalisminn lifir af þærfimm bækur, sem hér hefur
verið vikið að, og frjálshyggjan er
sem fyrr heppilegasta leiðarstjarna
þeirra, sem vilja leyfa
einstaklingunum að vaxa
og þroskast eftir eigin eðli
og lögmáli .