Orð og tunga - 01.06.2005, Síða 30

28
Orð og tunga
ur orðanna hefur verið allsráðandi og þrengt mjög aðgang og yfirsýn
notenda. Virkur aðgangur að orðabókarlýsingunni á merkingarleg-
um forsendum opnar nýja notkunarmöguleika, þar sem jafnheiti og
sem nákvæmust samsvörun er ekki algerlega í fyrirrúmi heldur gefst
einnig færi á að binda saman tengt orðafar af ólíku tagi.
2 Innsýn í orðaforða og orðanotkun
Hér á undan hefur verið fjallað um vanda og takmarkanir hefðbund-
innar tvímála orðabókarlýsingar eins og hún birtist í prentuðum orða-
bókum. Ef hugsað er til íslensk-erlendra orðabóka sérstaklega er vand-
inn jafnvel enn meiri og margþættari en hér hefur verið lýst, m.a.
vegna þess hversu gamlar þær eru orðnar flestar hverjar og takmark-
aðar að efni þær sem yngri eru. í mörgum hinum eldri íslensk-er-
lendu orðabókum er lítil áhersla lögð á samræmda efnisskipan svo
að víða er erfitt að ganga úr skugga um tiltekin einkenni nema orðlýs-
ingin sé athuguð í heild sinni. Meðal hinna yngri ber sérstaklega að
nefna íslensk-enska orðabók Sverris Hólmarssonar, Christopher Sand-
ers og John Tuckers (1989) sem um margt er vandaðri og skipulegri en
aðrar íslensk-erlendar orðabækur (sjá Keneva Kunz 1988-1989). Efnis-
skipan hennar og framsetning er þó ekki, frekar en fyrri orðabóka
sömu tegundar, við það miðuð að notendur geti rakið samhengi og
samfellu í íslenskum orðaforða og ekki er nema að nokkru leyti fyr-
ir því séð að notendur rati beina leið að einstökum orðasamböndum.
Hin sjálfstæðari orðasambönd eru víða sameinuð í sérstökum tölulið
undir fyrirsögninni „phrases", án þess að greint sé á milli tegunda, svo
að þar geta farið saman sambönd af ólíku tagi, t.d. sagnasambönd með
forsetningu innan um myndhverf orðtök. í leiðbeiningum um notkun
orðabókariimar er röðun sambanda í slíkum töluliðum lýst þannig:.
„Innan þessa liðar er orðasamböndum raðað nokkurn veginn eftir
stafrófsröð og þá yfirleitt tekið mið af forsetningum eða atviksorð-
um í orðasambandinu". Röðunarreglan er sem sé ekki alls kostar skýr.
Undir sögninni gefa eru t.d. tilgreind (og skýrð) eftirfarandi sambönd
í þessari röð: gefa e-m e-ð inn, gefa með barni, gefa til baka, gefa til kynna,
vera um e-ð gefið. Hér ræðst röðin af smáorðunum en ekki af sögninni
sjálfri, hvað þá að nafnliðir innan sambandsins hafi nein áhrif, enda
eru þeir óskýrir að formi og efni. Hvað sem öðru líður er þessi röðun-
arháttur þó áþekkur venjubundnu sniði á sagnalýsingu í íslenskum