Orð og tunga - 01.06.2005, Side 39

Jón Hilmar Jónsson: Aðgangur og efnisskipan í ísl.-erl. orðabókum 37
merkingarfyrirsagnir og frá þeim til stakra orða og tiltekinna notkun-
arþátta þeirra, þar sem m.a. má beita málfræðilega skilyrtri leit.
Þessu ferli má lýsa nánar með hliðsjón af lýsingu hugtaksins yfir-
ráð í Orðaheimi. Gert er ráð fyrir að erlendur notandi rati að því heiti
út frá jafnheitunum control og domination í ensku lykilorðaskránni.
Undir hugtakinu yfirráð kemur fram eftirfarandi yfirlit yfir helstu
merkingarþætti hugtaksins:
>- ná yfirráðum
» með hervaldi
> hafa yfirráð
>- vera undir yfirráðum e-s
Einstök orðasambönd koma fram undir viðeigandi merkingarfyrir-
sögn:
>- ná yfirráðum
ná yfirráðum yfir <landinu, borginni>
ná dandinu, borginni> á sitt vald
>->- með hervaldi
taka dandið, borgina> herskildi
> hafa yfirráð
ráða yfir <landinu, ríkinu>
> vera undir yfirráðum e-s
<borgin> er undir yfirráðum <innrásarhersins>
Hér má svo leita út fyrir hugtakslýsinguna og beina sjónum að ein-
stökum orðum og notkun þeirra, t.d. kalla fram einkennandi sagna-
sambönd með orðinu vald (beita valdi, beygja sigfyrir valdinujara <vel,
illa> með vald sitt, játast undir vald <foringjans> o.s.frv.).
Orðabókarlýsingin getur svo fallið í far tvímála lýsingar með því
að fram komi erlend jafnheiti við orð og orðasambönd, þar sem það
á við. Þar með er aftur komið að erlenda málinu sem stuðst var við í
upphafi. Á þennan hátt getur notandinn valið og skoðað efnið í ljósi
kunnugleika síns á máli jafnheitanna, jafnframt því sem íslenska orða-
bókarlýsingin stendur algerlega sjálfstæð með sínum eigin greiningar-
og flokkunarþáttum.