Orð og tunga - 01.06.2005, Page 89

Jón Axel Harðarson: Hví var orðið guð upphaflega hvorugkynsorð? 87
eins getur verið drykkur, heldur einnig 'konungur', 'guð' o. fl.; eku-
guðinn NN (þf.) merkir 'drekka guðinn NN', þ.e.a.s. 'drekka áfengan
drykk til heiðurs guðinum NN', sbr. KBo XV 25v 15-16 nu hantezzi
[pa]lsi dUTU SAME ekuzi EGIR-SU-ma ANA DIM ekuzi (orðrétt) 'fyrra
sinni drekkur hann sólguðinn (DUTU SAME), en síðan drekkur hann
vindguðinum (DIM)' = 'fyrst drekkur hann til heiðurs sólguðinum,
en síðan skálar hann fyrir vindguðinum';19 sbr. einnig KUB XXXIX 15
I 7-8 mahh[an... ] apel Zl-an ekuzi (orðrétt) 'er hann drekkur sál (ZI-
an) hans' = 'er hann drekkur til heiðurs sál hans'. I þessu sambandi er
einnig vert að athuga sögnina ispant-/sipant-. Hún hefur m.a. merking-
una 'hella fórnardrykk' og stendur þiggjandinn þá venjulega í þágu-
falli,20 en stundum þó einnig í þolfalli; ispant- guðinn NN (þf.) merkir
'hella guðinum NN', þ.e.a.s. 'hella fórnardrykk til heiðurs guðinum
NN'.21
Dæmi um þess háttar sagnliði má einnig finna í öðrum málum eins
og latínu og íslenzku, sbr. lat. mactare deum (hostia) 'heiðra guð (með
fórnardýri)': mactöre hostiam (deö) 'fórna dýri (til heiðurs guði)',22 físl.
blóta heiðin goð (vættir; dauða menn o. fl.), blóta heiðnum goðum (í merk-
ingunni 'dýrka'): blóta kálf, blóta kálfi (í merkingunni 'fórna').23
Loks er rétt að benda á að í fornindversku er gerandnafnið hótar-,
sem merkir 'dreypir', notað um presta, enn fremur að í gallísku kemur
fyrir preststitillinn gutuater, sem kominn er af *gutu-pater- og merkir
eiginlega 'dreypingarfaðir'.
Öll þessi dæmi sýna mikilvægi dreypifórna í trúarlífi Indóevrópu-
manna.24 Ég tel ekki nokkrum vafa undirorpið að germanska orðið
um „guð" eigi rætur að rekja til sagnliða af umræddri gerð. Það er
19í seinni setningunni er sögnin eku- notuð með akkadísku forsetningunni ANA
'tíl', en hún gefur þágufall hettítíska orðsins til kynna sem „súmerógrammið'' DIM
stendur fyrir. Hér er um stílbrigði að ræða.
20Sbr. gr. ojiévóa) 'helli, dreypi', sem er af sama toga og tekur með sér þolfall (sjaldn-
ar þágufall) drykkjar/vökva og þágufall þiggjanda.
21 Um umrædda sagnliði í hettitísku sjá Puhvel: 1984: 261-267.
22Sbr. Cic. Vat. 14 puerorum extis deos rnanis mactare 'heiðra (dýrka) heimilisgoðin
með innyflum sveina': Verg. Aen. 4,57-58 mactant lectas de more bidentis legiferae Cereri
'þær [Dídó og Annaj fóma Ceres, löggjafanum, að helgum sið völdum tvævetrum
sauðum'.
3Dæmi um hin ólíku merkingarsvið og mismunandi setningafræðilega notkun
sagnarinnar blóta er að finna hjá fóni Hnefli Aðalsteinssyni 1997 (passim).
24Frekari fróðleik um dreypifómir Indóevrópumanna má finna hjá Benveniste
1973: 470-480.