Orð og tunga - 01.06.2005, Page 115

Margrét Jónsdóttir: Um væða og væðingu
113
5 Hlutverk væða í samsetningum
5.1 Myndun sagna með væða að seinni/síðasta lið
í 2.3 var því haldið fram að merking sagnarinnar hervæða í fornu máli
benti til þess að sögnin væri nafndregin: herváð(ir) > hervæða. Sú skýr-
ing er söguleg og byggist á því að sögnin varðveitir merkingu nafn-
orðsins. Því er eðlilegt að spurt sé hvernig líta eigi á þær fjölmörgu
sagnir sem hafa væða að seinni/síðasta lið þar sem varla er hægt að
gera ráð fyrir að þær séu nafndregnar í sama skilningi. Þetta eru þær
sagnir sem hafa væða í breyttri merkingu frá þeirri upphaflegu sem
var 'klæða, færa í föt', sbr. 2.2. Hún kemur hvergi við sögu í samsetn-
ingum, ekki heldur í hervæða. Tvær leiðir koma til greina. Önnur leiðin
felst í setningarlegri samsetningu. Hin felst í því að greina væða sem
viðskeyti. Báðar leiðimar kalla á að tekin sé afstaða til þess hvemig
greina eigi væða: Sú fyrri að væða sé sjálfstæð sögn í frjálsri dreifingu
en hin síðari að væða sé það ekki.
5.2 væða-sagnir myndaðar með innlimun
Með setningarlegri samsetningu gerir Baker (1988:76-146, 229-304)
ráð fyrir því að andlagsrökliður eða forsetningarliður (sem gegndi
hlutverki rökliðar) sameinist sögninni með færslu; þannig verði væða
höfuð samsetningarinnar. Aðferðin felst því í innlimun. Jafnframt má
þá gera ráð fyrir því að innlimunaraðferðin með væða sé svo virk að
sögnin gangi alltaf inn í samsetningar og það sé ástæðan fyrir því að
hún kemur nánast aldrei fyrir ein og sér. Ennfremur heldur væða í
samsetningunni sagneinkennum sínum, er t.d. áfram áhrifssögn. Það
veldur hins vegar ákveðnum vandkvæðum að væða kemur lítt fyrir
ein og sér (ekki fremur en væðing) og því verður að líta svo á að hún
hafi misst mikilvægan þátt sem einkenni sjálfstætt orð. Grunnmerk-
ing væða sem sjálfstæðrar sagnar, þ.e. 'klæða, færa í föt' kann líka að
skipta máli; þá merkingu er ekki að finna í samsetningum nema sem
yfirfærða. Það vegur þó á móti að fleiri dæmi eru til um væðast og bera
þau með sér að germynd er forsenda miðmyndarinnar, sbr. 2.2.
í ensku gegna svokallaðar viðskeyttar léttar sagnir (e. affixial
light verbs) sérstöku hlutverki. Samkvæmt Radford (1997:264) eru
slíkar sagnir áhrifssagnir og með orsakarmerkingu; þær tengjast alltaf
nafnorði, lýsingarorði eða sögn með setningarlegri innlimun. Sem