Orð og tunga - 01.06.2005, Page 125

Umsagnir um bækur
123
arorði (4) en í ÍO er bara merkingarskýring (5):
(4) sólríkur: lo hlíðin er mjög sólrík enda er hún gróðursæl; sólríkur staður, sól-
rík sveit, sólrík íbúð, sólrík stofa; það er sólríkt <í íbúðinni>
(5) sólríkur: sem nýtur mikillar sólar, með mikið sólskin
Lýsingarorðið sólríkur er fyrst og fremst notað um staði sem liggja vel
við sólskini eða tímabil þar sem sólin skín glatt (sbr. sólríkur dagur).
Út frá lýsingunni í (5) er hins vegar útilokað að sjá hvers konar nafn-
orð eru notuð með þessu lýsingarorði. Þannig mætti t.d. halda að sá
sem liggur lengi í sólbaði væri sólríkur. Merkingarlýsingin í (5) hrekk-
ur því mjög skammt en notkunardæmin í (4) eru betri að því leyti að
þau sýna ágætlega hversu þröngt notkunarsvið orðsins raunverulega
er. Auðvitað mætti laga skýringuna í (5) þannig að hún lýsti betur
merkingu orðsins en það er samt allsendis óvíst að endurbætt skýring
gæti komið algerlega í stað dæmanna í (4).
Að sjálfsögðu eru ýmis takmörk fyrir því að hve miklu leyti hægt
er að sýna merkingu orða með dæmum. Þetta gildir einkum um ým-
iss konar nafnorð, t.d. orð sem tákna skyldleika. Sá sem fiettir upp á
orðunum mágur og frændi í OS fær upplýsingar sem duga skammt til
að ráða merkingu orðanna. í raun má segja að skyldleikaorð eigi lítið
erindi í málnotkunarorðabók eins og OS og sum þessara orða eru ekki
einu sinni sjálfstæðar flettur. Til dæmis verður að fletta upp á lýsingar-
orðinu langur til að firtna orðin langafi og langamma og mágkona finnst
bara undir mágur.
2.2 Fallstjóm
Setningafræðilegum einkennum sagna, eins og t.d. fallstjórn, eru yfir-
leitt gerð góð skil í OS. Þetta má sjá í sögnum sem stýra ýmist þolfalli
eða þágufalli á andlagi í samræmi við merkingu (sbr. skjóta boltanum
vs. skjótafuglinn). Með langflestum þessara sagna eru bæði föllin sýnd
í OS, sbr. eftirfarandi sagnir:
(6) ausa, grýta, hita, klappa, ljúga, moka, raka, skjóta, skola, þeyta og þurrka
Þó er ekki sýnt þolfall með sögnunum hella, loka og klessa, sbr. dæmi
eins og þau sem hér eru sýnd:
(7) hella e-n fullan, klessa bílinn og loka e-n inni