Orð og tunga - 01.06.2005, Síða 134

132
Orð og tunga
á miðjan 10. áratug 20. aldar, einkum orð sem tekin hafa verið upp í
þessi tungumál eftir síðari heimsstyrjöld. Fyrir hinum íslenska efni-
viði bókarinnar standa Guðrún Kvaran og Ásta Svavarsdóttir, Orða-
bók Háskóla Islands.
í bókinni er að finna um 1.500 orð og orðasambönd. Af orðum rit-
stjóra (bls. xvii) má skilja að upphaflega hafi ætlunin verið að rannsaka
„what anglicisms are shared by selected European languages" (bls.
xvii). Síðar í formála kemur fram að orð hafi verið tekin með í bókina
ef þau eru „recognizably English in form /... / in at least one of the
languages tested" (bls. xviii). Þetta veldur því m.a. að greint er frá fjöl-
mörgum orðum sem ekki er að finna sem tökuorð í íslensku og/eða
einhverju öðru hinna 16 tungumála sem efni er sótt í; sem dæmi má
nefna orðið building sem einungis er talið fullgilt tökuorð í frönsku,
notkun þess sé takmörkuð í hollensku, spænsku, rúmensku og búl-
görsku, en orðið sé ekki hluti af orðaforða hinna níu málanna (bls. 39,
sbr. leiðbeiningar á bls. xx).
Þeim sem til þekkja má vera ljóst að orð og orðasambönd ættuð úr
ensku hljóta að vera fleiri en 1.500 í þessum 16 tungumálum, og fram
kemur í formála að nauðsynlegt hafi verið að útiloka flest alþjóðleg
orð af latneskum og grískum stofni, svo og ýmis orð úr öðrum mál-
um sem borist hafa gegnum ensku, nöfn af ýmsu tagi (t.d. á stofn-
unum) og mörg sérfræðiorð eða orð sem einkum tilheyra ákveðn-
um þjóðfélagshópum eða menningarkimum (sjá bls. xviii-xix). Þessar
takmarkanir draga vissulega nokkuð úr gildi bókarinnar sem yfirlits-
rits en hafa eflaust verið nauðsynlegar til að tryggja útkomu henn-
ar. Á bls. xix kemur fram að val á orðum hafi að nokkru leyti ver-
ið huglægt og tilviljunarkennt. Einna mestum vanda hafi valdið orð
sem væru „not known to the general educated reader", og er á það
bent að kunnáttufólk um tölvufræði, viðskipti, ýmis tæknisvið, íþrótt-
ir, popptónlist og heim eiturlyfja gætu bent á hundruð orða sem ekki
væri að finna í bókinni. Smávægileg leit að fáeinum orðum sem tengj-
ast rokk og djasstónlist virðist staðfesta þennan vanda: T.d. eru með
orðin gig 'það að koma fram í eitt tiltekið skipti (á tónleikum, dans-
leik)', grunge 'ákveðin tegund af rokktónlist' og n/f'stuttur endurtek-
inn frasi', en ekki lick og phrase sem hafa svipaða merkingu og riff; öll
þessi orð má telja talsvert sérfræðileg eða a.m.k. ekki hluta af orða-
forða almennings og e.t.v. vafamál hvort þau sem tekin eru með hafi
átt erindi í ritið umfram orð eins og t.d. save 'vista' (tölvumál) eða tee