Skagfirðingabók - 01.01.2010, Page 139

139
HUGLEIÐINGAR UM STAÐFRÆÐI ÞÓRÐAR SÖGU HREÐU
nokkurn sálfræðilegan skilning, þó að
þær persónur séu ekkert sérlega eft-
irminnilegar. Og sagan er vel sögð.
En efniviður hennar er hreinn skáld-
skapur. Þórður hreða hefur aldrei
verið til. Það er þó vafamál hvort það
er höfundurinn sjálfur sem hefur
skáldað hann upp, eða öllu heldur
þjóðin sjálf á 13. öld. Það sem styður
það er, að á fyrri tímum virðast hafa
gengið sagnir um duglegan timbur-
meistara, sem e.t.v. hefur borið nafn
söguhetjunnar. Höfundurinn veit lít-
ið um fyrri tíð, sbr. það sem hann seg-
ir um Gamla [konung]. Svo lætur
hann mann á 10. öld heita Jón. Einn-
ig notar hann kunnugleg sagnaminni,
svo sem drauma og því um líkt. Sag-
an er eldri en u.þ.b. 1375 (þegar
Vatns hyrna var skrifuð). Einnig er
getið um Egil [Eyjólfsson] biskup á
Hólum 1331–1341. Ef það er upp-
runalegt í sögunni, er hún samin um
1350, a.m.k. er hún ekkert að ráði
eldr i. Það má einnig sjá af vísunum,
sem eru mjög unglegar. Hún er ef-
laust samin í Miðfirði, sem höfund-
urinn þekkir mætavel, en hann er
einnig vel kunnugur í Skagafirði.
Sag an hefur verið mjög vinsæl og
mikið lesin. (Finnur Jónsson 1924:84–
85, þýðing höf.).
Jónas Kristjánsson fjallar um Þórðar
sögu í bókmenntasögu sinni, og segir:
Síðasti útgefandi, Jóhannes Halldórs-
son (Íslenzk fornrit XIV), hallast að
þeirri skoðun sem Björn M. Ólsen
hafði áður haldið fram, að um sé að
ræða tvær sjálfstæðar sögur, samdar
utan um lítinn sögulegan kjarna sem
tekinn sé eftir munnmælum. Sagan
(og raunar líka sögubrotið) er að
mest u leyti hreinn tilbúningur, en
ekki í anda fornaldarsagna og riddara-
sagna, heldur eftirlíking eldri Íslend-
ingasagna. (Jónas Kristjánsson 1978:
295).
Það kann að virðast fáránlegt að fjalla
um staðfræði sögu sem talin er hreinn
skáldskapur. Það verður þó gert hér,
og verður rökstutt síðar.
Lýsingar sögunnar
Þórður hreða bjó að Ósi í Miðfirði.
Ormur Þorsteinsson, systursonur Mið-
fjarðar-Skeggja, lagði hug á Sigríði
systur Þórðar, og lét sig engu skipta
að hún var föstnuð Ásbirni bróður
hans. Það varð til þess að Þórður felldi
Orm, sem dró á eftir sér langan slóða.
Hér eru nýjar persónur kynntar til
sög unnar (mikilvæg atriði eru feit-
letruð):
Þórhallur hét maður. Hann bjó á
Miklabæ í Óslandshlíð. Ólöf hét
kona hans. Hún var væn kona og hinn
mesti skörungur. Þórhallur var vell-
auðugur að fé; engin var hann kempa
kallaður og heldur hræddur og að öllu
hið mesta lítilmenni. Hann var hæl-
inn og hinn mesti skrumari og þóttist
flest ráð kunna. Ólöf, húsfreyja hans,
var Hrolleifsdóttir, þess er nam
Hrolleifs dal upp af Sléttahlíð. Hún
var fyrir þeim um alla hluti. Hafði
hún verið gefin honum til fjár. Hún
var ung, en Þórhallur við aldur. Hún
var læknir góður. (191)
Til þess að forðast vandræði reið Þórð-
ur af héraði áleiðis til Skagafjarðar.
Við Arnarstapa á Vatnsskarði kom á