Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.07.1999, Qupperneq 23

Helga Sæunn Sveinbjörnsdóttir
hjúkrunarfræðingur
Þvaglekí hjá konum -
'fjAliS AiaÁA'IM.Á[{
HEILBRIGÐ
YCKKCt
í þessari grein verður fjallað um þvagleka hjá konum. En
hvers vegna ekki hjá körlum kann einhver að spyrja? Jú,
það hefur sýnt sig að vandamálið er algengara hjá konum
og þar sem þessi þáttur í blaðinu fjallar um heilbrigði
kvenna er rétt að ræða eingöngu um konur.
Þvagleki er: Ósjálfráður þvagmissir sem getur verið það
mikill að hann er vandamál fyrir viðkomandi (Fantl o.fl.,
1996). Konur á öllum aldri þjást af þvagleka þó að hann
verði algengari eftir því sem aldurinn færist yfir. Þvagleki
getur valdið andlegum, líkamlegum, félagslegum og fjár-
hagslegum vandamálum. Hann getur t.d. valdið vandamál-
um í kynlífi og félagslegri einangrun (Brockelhurst, 1993;
Dioknio, Brock, Brown og Herzog, 1986; Molander, 1993).
Það hefur komið í Ijós að margar konur með þvagleka
veigra sér við að ræða vandamál sín eða leita sér hjálpar.
Þar af leiðandi leyna þær vandamálinu og reyna að hjálpa
sér sjálfar á einhvern hátt og stundum með lélegum árangri
(Brockelhurst, 1993). Aftur á móti hefur verið sýnt fram á
að í mörgum tilfellum er hægt að ráða bót á þvagleka. En til
þess að svo megi verða er mikilvægt að konur leiti sér
aðstoðar hjá heilbrigðisstarfssfólki (Fantl o.fl., 1996;
Sigurður Halldórsson, Guðrún G. Eggertsdóttir og Sigríður
Kjartansdóttir, 1995).
Tíðni þvagleka
Tíðni þvagleka meðal kvenna hefur verið könnuð víðs
vegar um heim og virðist vera svipuð í hinum ýmsum
hlutum heimsins. Þó geta tíðnitölur í sama landi verið mis-
jafnar og fara þær eftir því hvernig þvagleki er skilgreindur,
aldri þátttakenda og aðferðum við gagnasöfnun í hverri
könnun fyrir sig. í Bandaríkjunum hefur tíðnin mælst 10 til
35% á meðal kvenna sem dvelja heima hjá sér. (Fantl o.fl.,
1996). Svipaðar tíðnitölur er að finna í Skandinavíu (Sand-
vik o.fl., 1993). Kannanir sem hafa verið gerðar hér á landi
hafa leitt í Ijós að tíðnin er á bilinu 47,5% til 53%. Ein
þessara kannana var gerð á öldrunarstofnunum og reynd-
ist tíðnin þar vera 53% (Sólveig Benjamínsdóttir, Anna
Birna Jensdóttir og Ársæll Jónsson, 1991). í annarri könn-
un, sem var bæði gerð á konum sem dvöldu á hjúkrunar-
heimili og konum sem dvöldu í heimahúsum, kom í Ijós að
heildartíðni þvagleka var 47,5% og af þeim höfðu 34%
þvagleka daglega (Lilja Þ. Björnsdóttir, Reynir T. Geirsson
og Þálmi V. Jónsson, 1996). í Öxarfjarðarhéraði var gerð
könnun á konum sem voru á aldrinum 20 ára og eldri og
kom í Ijós að 56% höfðu þvagleka en 29% af
heildarúrtakinu höfðu þvagleka daglega (Sigurður
Halldórsson o.fl., 1995). Einnig gerði greinarhöfundur
könnun á þvagleka í Egilsstaðalæknishéraði árið 1997 og
munu niðurstöður þeirrar könnunar verða birtar innan tíðar.
Tegundir þvagleka og orsakir
Talað er um nokkrar tegundir þvagleka og fer það eftir
einkennum og orsökum lekans í hvaða tegund hann flokk-
ast. Hér verður einkum fjallað um þrjár algengustu teg-
undir þvagleka hjá konum, þ.e.a.s. áreynsluleka, bráða-
leka og blandleka. Flestar rannsóknarniðurstöður benda til
þess að áreynsluleki eða blandleki séu þeir algengustu og
að bráðaleki sé algengari á meðal eldri en yngri kvenna
(Diokno o.fl., 1986; Harrsion og Memel, 1994; Stenberg,
Heimer, Ulmsten og Cnattingius, 1996).
Áreynsluleki einkennist af ósjálfráðum missi á þvagi
þegar þrýstingur verður í kviðarholi við líkamlega áreynslu,
eins og við að taka upp hluti, hósta, hnerra eða hlæja.
Áreynsluleki verður þegar of mikil hreyfing er á þvagrásinni
eða að þvagrás og blöðruháls færast úr stað þegar þrýst-
ingur í kviðarholi eykst við áreynslu. Við þessar aðstæður er
hringvöðvinn í þvagrásinni ekki fær um að veita nógu mikið
viðnám til þess að halda þvaginu í blöðrunni þegar konan
reynir á sig. Þetta gerist vegna þess að það hefur slaknað á
grindarbotnsvöðvunum. Konur fá oft áreynsluleka í kjölfar
skurðaðgerða sem framkvæmdar eru við þvagleka. Einnig
getur skortur á estrógeni valdið þessari tegund þvagleka.
(Fantl o.fl., 1996; Diokno, 1988).
Bráðaleki einkennist af því að konan þarf skyndilega að
hafa þvaglát en missir þvag áður en hún nær að komast á
salerni. Bráðaleka má í mörgum tilfellum rekja til ósjálfráðra
samdrátta í slétta vöðvanum (detrusor) í þvagblöðrunni
sem hefur það hlutverk að dragast saman til þess að
losna við þvag úr blöðrunni. Þessir ósjálfráðu samdrættir
Höfundur, Helga Sæunn Sveinbjörnsdóttir, iauk B.S.
prófi í hjúkrunarfræði frá Háskóla íslands árið 1990,
Adult Nurse Practitioner og MS-prófi í hjúkrun frá the
University of North Carolina at Chapel Hill, Banda-
ríkjunum, áríð 1998.
Tímarit hjúkrunarfræðinga • 3. tbl. 75. árg. 1999
167