Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.10.1999, Blaðsíða 11

þunglyndis og streitu hefur verið staðfest (Brown og
Harris, 1978). Streituvekjandi atburðir geta stuðlað að þró-
un þunglyndis hjá þeim sem hafa veikleika fyrir. Við
barnsburð og í móðurhlutverki finna sumar konur fyrir
aukinni streitu sem getur ýtt undir þróun þunglyndis hjá
þeim sem eru viðkvæmar fyrir (Beck, 1996; Watson og fl.
1984). Mæður sem búa við erfiðar félagslegar aðstæður
finna að jafnaði fyrir meiri streitu og hafa meiri tilhneigingu
til þunglyndis eftir fæðingu en aðrar (Green, 1998;
Wickberg og Hwang, 1997; Hall og fl., 1991). Algengustu
streituþættir íslenskra mæðra eftir barnsburð eru að mati
þeirra sjálfra sambúðar- og samskiptaerfiðleikar, erfiðleikar
tengdir uppeldi ungra barna og/eða eldri barna, félagslegir
erfiðleikar, heilsufarsvandamál kvennanna sjálfra og/eða
annarra í fjölskyldunni (Thome, 1992).
Rannsóknarvandamál
Ekki er vitað hvort alvarleg vanlíðan sökum tíðra og lang-
varandi þunglyndiseinkenna og/ eða mjög mikillar foreldra-
streitu eftir barnsburð sé almennt greind hjá íslenskum
konum. Það hefur heldur ekki verið kannað hvaða heil-
brigðisþjónustu og aðstoð konur fá, sem finna til mikillar
vanlíðanar sökum algengra geðrænna kvilla eftir fæðingu.
Viðhorf þessara kvenna til þjónustu heilsugæslustöðva er
óþekkt bæði hérlendis og erlendis.
Rannsókn á heilbrigðisþjónustu fyrir mæður sem
finna til mikillar vanlíðanar eftir barnsburð
Rannsóknin, sem hér er lýst, er hluti af stærri rannsókn um
líðan mæðra með óvær ungbörn, sem lauk árið 1996
(Thome, 1996). Tilgangur hennar var í fyrsta lagi að athuga
hvort greining alvarlegrar vanlíðanar með stöðluðum
spurningalistum samræmdist mati kvennanna sjálfra á
líðan sinni og í öðru lagi hvaða heilbrigðisþjónustu þær
fengu á meðan þeim leið illa.
Efniviður og aðferðir: Þýði/ úrtak/ undirúrtök
Úrtakið var allar íslenskar konur sem ólu barn, sem var
lifandi tveimur mánuðum seinna, á einum ársfjórðungi
ársins 1992 skv. þjóðskrá (N=1054). Þýðið voru allar
íslenskar konur sem áttu barn sama ár (N=4591).
Val undirúrtaka eftir stigi vanlíðanar
Þær konur, sem fundu til vanlíðanar voru valdar í undir-
úrtak kvenna sem leið illa (N=160). Þær voru valdar eftir
því hve vanlíðan var mikil á fyrirfram settum gildum á Edin-
borgarþunglyndiskvarðanum og/eða á streituprófi fyrir
foreldra. Af 160 konum leið 37 konum mjög illa og mynd-
uðu þær annað undirúrtakið sem rannsóknin greinir frá.
Undirúrtakið fannst á eftirfarandi hátt: Af 160 konum sem
leið illa fundu fjórtán fyrir sjálfsmeiðingarhugmyndum og í
þrettán tilvikum var gildið, sem þær fengu á Edinborgar-
þunglyndiskvarðanum, 14 eða hærra og hjá einni konu var
það 12. Því voru allar konur með gildi >14 endurprófaðar
með sama kvarða tveimur vikum eftir að fyrri listinn hafði
borist í pósti. Konur, sem fengu aftur hátt gildi (>14), voru
aðgreindar sem undirúrtak með alvarlega vanlíðan (N=37).
Hringt var í þær konur sem fengu >14 við fyrri mælingu en
svöruðu ekki endurprófuninni. Þær gáfu þá skýringu að
vanlíðan hefði valdið því að þeir svöruðu ekki seinni spurn-
ingalistanum. Að fengnum þessum skýringum og í Ijósi
fyrri mælinga var ákveðið að skipa þeim, sem svöruðu
ekki, einnig í undirúrtak mæðra með alvarlega vanlíðan.
Þeim konum, sem fengu gildi <13 í annað skipti og skýrðu
ekki lengur frá sjálfsmeiðingarhugmyndum, var skipað í
undirúrtak kvenna með vægari vanlíðan (N=120).
Mæliaðferðir
Börnin voru tveggja til þriggja mánaða gömul þegar spurn-
ingalistinn var póstlagður að fengnu leyfi tölvunefndar. Bréf
um upplýst samþykki mæðra fylgdi könnuninni. Spurn-
ingalistar könnuðu líðan mæðra með fyrirfram settum við-
miðunum fyrir vanlíðan og óværð ungbarns eins og hér
segir: 1. Edinborgar-þunglyndiskvarðinn (ERDS) (Cox og
Holden, 1994; Thome, 1992; Cox og fl„ 1987). 2.
Foreldrastreitukvarðinn / Stytt útgáfa (PSI/SF) (Thome,
1996; Eygló Ingadóttir og fl„ 1992; Abidin, 1990). Spurn-
ingalisti til að meta óværð ungbarna var saminn sérstak-
lega fyrir rannsóknina (Infant difficulty index) (Thome,
1996). Konum með alvarlega vanlíðan var fylgt eftir með
hálfstöðluðum símaviðtölum.
Edinborgar-þunglyndiskvarðinn (EPDS)
Edinborgar-þunglyndiskvarðinn er tíu atriða spurningalisti
sem mælir tíðni þunglyndiseinkenna undanfarnar tvær vikur.
íslensk útgáfa hefur reynst áreiðanleg (alfa 0,8, split-half 0,8)
og réttmætur til að leita uppi vanlíðan (Thome, 1992).
Heildargildi eru á bilinu 0-30. Viðmiðunarmörk sett fyrir mikla
vanlíðan eru tólf eða hærra. Greiningargeta Edinborgar-
kvarðans fyrir alvarlegt þunglyndi er meiri en fyrir vægt
þunglyndi (Murray og Carothers, 1990; Cox og fl„ 1987).
Parent Stress Index - Short Form (PSI / SF)
Streitupróf fyrir foreldra er settur saman af þremur undir-
kvörðum: 1. Skynjuð streita í foreldrahlutverki, 2. streita í
samskiptum við barnið, 3. skynjuð streita vegna skapgerðar
barns. Hann er 36 atriða kvarði og hver undirkvarði mælir 12
atriði. Spönnun er frá 36-160. Viðmiðunargildi fyrir háa
foreldrastreitu eru 75 og hærra (Thome, 1996; Abidin, 1990).
íslensk útgáfa er áreiðanleg (alfa 0,88, split-half 0,72) og
réttmæt til að mæla streitu í foreldrahlutverki (Thome, 1996).
Óværðarkvarðinn (Infant Difficulty Index)
Óværð ungbarna var metin samkvæmt níu atriða nafnkvarða
fyrir hegðunarvandkvæði ungbarna að mati foreldra.
Flokkarnir lýsa gróflega þremur þáttum: svefnvandamálum,
227
Tímarit hjúkrunarfræðinga • 4. tbl. 75. árg. 1999