Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.08.2008, Síða 13

FRÆÐSLUGREIN
sjúkdómum og vanlíðan. Qi þýðir andi,
orka eða lífsorka, gong þýðir færni
eða stjórn. Ástundun qigong felur í
sér líkamlegar stöður eða hreyfingar,
hugleiðslu, einbeitingu og agaða öndun
(Gerber, 2000). Með langtímaástundun
qigong er hægt að þróa með sér færni
til að stjórna lífsorkunni til hagsbóta fyrir
líkama, heilsu og huga.
Höfundar, sem fjallað hafa um qigong,
fara ólíkar leiðir við að flokka og skilgreina
aðferðina. Ein leið er að líta á qigong sem
líkamlegar æfingar, aðferð til hugleiðslu,
bardagalist eða blöndu af þessu öllu.
Rætt er um virkt (active) qigong sem
felur í sér líkamlegar hreyfingar eða
óvirkt (passive) qigong sem felur í sér
hreyfingalausar stöður og hugleiðslu
(Cohen, 1997). Einnig er rætt um qigong
sem innhverft (internal) þegar iðkandinn
stundar æfingarnar á eigin forsendum
eða úthverft (external) þegar leiðbeinandi
beitir orku sinni til að hafa áhrif á heilsu
og líðan annarra þátttakenda (Sancier,
1996).
Rætur qigong liggja mörg þúsund ár
aftur í kínverskri menningu. Líklega má
rekja upphafið til náinna tengsla manns
og náttúru - tíma þegar maðurinn átti
alla sína tilveru og lífsafkomu undir því
að skynja og skilja eðli náttúrunnar.
Maðurinn lærði tækni og tileinkaði sér
atferli úr náttúrunni. Finna má skírskotun
til náttúrunnar f ýmsum heitum sem
tengjast qigong-æfingum. Æfingar eru
kenndar við dýrategundir og atferli þeirra,
s.s. tígrisdýr, endur og apa. Jafnvel
meðal íslenskra iðkenda hafa æfingar
nöfn tengd náttúrunni, s.s. trjástaðan,
flug villiandanna o.fl. Sjá má stöður. og
hreyfingar sem líkjast qigong-æfingum í
fornum kínverskum dönsum og leikjum.
Ævafornir kínverskir textar fjalla um
qigong, um orkuflæði, samspil efnis og
anda, öndunartækni og útvíkkun hugans.
Af rituðum heimildum má ráða að iðkun
æfinganna tengist viðleitni mannsins til
að lengja líf sitt, leita ódauðleikans og
leita jafnvægis í heimi hins veraldlega
og andlega. Á sama tíma tengist iðkun
æfinganna heilbrigðu mataræði og neyslu
náttúruefna (Cohen 1997).
Mikilvægt er að hafa í huga að á þessum
tíma er qigong ekki ein hugmynd
heldur safn hugmynda, líkamlegra
æfinga og andlegrar ástundunar sem
byggist á sameiginlegri hugmyndafræði.
Hugmyndirnar taka á sig ólíka mynd
eftir landsvæðum, héruðum og jafnvel
fjölskyldum. Kínverskar hugmyndir um
qigong verða fyrir erlendum áhrifum
frá indverskum jógahugmyndum og
heimspeki og hugmyndum búddamunka
frá Tíbet (Cohen, 1997). Þannig mótast
qigong á mörgum öldum sem líkamlegar
æfingar, hugleiðslutækni, öndunartækni
og lífsviðhorf. Mótunaráhrifin eru náttúran,
sagan, trúin og erlendir straumar frá
nálægum menningarsamfélögum.
Kínverskar hugmyndir um orkuflæði
líkamans eiga sér samvörun í öðrum
samfélögum. Augljósastareru samlíkingar
frá nálægum menningarheimum, s.s. úr
indverskum hugmyndum um jóga, sbr.
prana sem er lífsorka þeirra hugmynda.
Hugmyndir um lífsorku og orkuflæði
má finna í menningu Afríkubúa sem
örva orkuflæðið með dansi, frumbyggjar
Ameríku töluðu um lífsorkuna sem vind
og tengdu þannig öfl náttúrunnar og
öfl lífsorkunnar. Jafnvel Hippókrates,
guðfaðir nútímalæknisfræði, talar um
eðlilegt og óhindrað flæði og jafnvægi
líkamsvessa sem grundvöll heilbrigðis
(Cohen, 1997). Einnig má velta fyrir sér
hvort hugmyndir nútímamannsins um
sálina séu ekki nátengdar hugmyndum
um orkuflæði líkamans.
Þróun qigong
Með tilkomu taóisma (Daoisma) á 3.-5.
öld fyrir Krist, fá hugmyndir og aðferðir
qigong öflugan farveg í kínverskri
menningu. Taoismi var hugmyndfræðilegt
kerfi sem lagði áherslu á einfalt
reglubundið líf og náið samband iðkenda
við náttúruna. í fyrstu vartaóismi einungis
hugmyndafræðilegt kerfi en þróaðist síðar
í ein af megintrúarbrögðum Kínverja sem
voru við lýði næstu 2000 ár (Robinson,
2008). Aðferðir qigong urðu samþættar
menningarheimi taóismans og daglegu
lífi kínversku þjóðarinnar.
Árið 1973 fundu fornleifafræðingar
dúkmyndir í Kína sem taldar eru vera
frá 168 fyrir Krist. Þessar myndir sýna
stöður og hreyfingar sem svara til qigong-
hreyfinga nútímans. Með myndunum
eru skýringar og tákn sem vi'sa til innri
líffæra mannsins sem bendir til að iðkun
umræddra æfinga hafi haft einhvers
konar skírskotun til heilsu og heilbrigðis.
Myndirnar benda einnig til þess að
qigong-æfingar hafi verið stundaðar af
báðum kynjum og af fólki á öllum aldri
(Cohen, 1997).
Qigong sem heilsteypt kerfi er ekki nefnt
undir því nafni fyrr en á fyrri hluta 20.
aldar. Á 20. öld er mikill áhugi á qigong
í Kína, iökendur eru fjölmargir og fyrstu
formlegu rannsóknir á virkni qigong líta
dagsins Ijós. Nýjar aðferðir eru kannaðar
og leitast við að koma skipulagi á gamlar
leiðir til iðkunar á qigong. Umræðu um
qigong sem meðferðarúrræði er hægt
að rekja aftur til ársins 1936 þegar fyrsta
ritið er útgefið sem fjallar skipulega um
qigong í þeim skilningi (Cohen, 1997).
Kommúnistaríkið Kína er stofnað 1949.
Á fyrstu 20 árum kommúnista var qigong
áfram hluti af kínverskri menningu. Með
menningarbyltingunni 1966 varð mikil
breyting á - iðkun qigong var stranglega
bönnuð. Menningarverðmæti, sem
tengdust fornri sögu og siðum Kínverja,
voru eyðilögð og munkar, menntamenn
og andlegir meistarar qigong reknir út
á akrana. Menningarbyltingunni iýkur
1976 og þá slaknar á klónni, iðkendur
byrja að stunda qigong aftur. Smátt
og smátt öðlast qigong viðurkenningu
að nýju meðal stjórnvalda og á níunda
áratug síðustu aldar verður qigong aftur
hluti af mennta- og vísindakerfi kínversku
þjóðarinnar (Cohen, 1997). Nú er talið
að um 60 milljónir manna stundi qigong
í Kína með reglulegum hætti (Sancier,
1996).
Qigong hefur aldrei náð mikilli útbreiðslu
í Evrópu þrátt fyrir að áhugi hafi farið
vaxandi undanfarin ár (Gerber, 2000). í
Evrópu má rekja líkamsræktarhugmyndir
aftur til menningarsamfélags Grikkja frá 6.
öld fyrir Krist þar sem íþróttir hvers konar
voru í hávegum hafðar. Hippókrates
er talinn vera upphafsmaður þeirra
hugmynda að líkamleg hreyfing hefði
heilsufræðilegt gildi. Evrópubúar héldu
áfram að hafa áhuga á líkamsæfingu
í þeim tilgangi að viðhalda hreysti í
gegnum söguleg tímabil, Rómverja,
miðalda, endurreisnar og síðari tíma.
Tímarit hjúkrunarfræðinga - 3. tbl. 84. árg. 2008
11