Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.08.2008, Blaðsíða 33

væru fátækar einstæðar mæður eða
vændiskonur og dauðinn væri guðleg
refsing (Strathern, 2005, bls. 228).
Semmelweis var mjög brugðið yfir þeim
fjölda kvenna sem sýktust og létust af
völdum sjúkdómsins. Einnig undraðist
hann áhugaleysi manna til að finna út
úr ástæðum þessa eða eins og hann
ritaði til vinar síns: . hvers vegna
einn sjúklingur sýkist en annar ekki við
svipaðar aðstæður."(Ligon 2001). Hann
var ákveðinn í að rannsaka orsökina þrátt
fyrir hörð mótmæli yfirmanns síns sem
eins og margir aðrir læknar hafði sætt sig
við það að ekki væri hægt að fyrirbyggja
sjúkdóminn.
Líkja má tíðni bamsfarasóttarinnar við
plágu meðal fæðingarspítala í Evrópu á 19.
öld þar sem dánartíðnin gat verið á bilinu
10-35% (Loudon, 1986). Flestar konur
fæddu heima en þó voru þær sem sóttu
spítalana vegna fæðingar óskilgetinna
barna, fátæktar eða fæðingavandamála.
Talið var að sýkingin ætti sér stað meðal
annars vegna mikilla þrengsla innan
spítalanna, slæmrar loftræstingar, erfiðra
fæðinga, óhreininda sem bárust inn með
sjúklingunum eða miasma. Nítjándu
aldar læknar reyndu ýmsar aðferðir við
lækningar á sýkingunni en þó var hin
almenna lækning blóðtaka. Blóð var
þá tekið annaðhvort með æðaskurði
eða með blóðsugum. Árið 1848 lýsti
breskur læknir aðferð sinni til að lækna
barnsfarasótt:
„Ég fyrirskipaði tafarlaust að átta til tólf
blóðsugum yrði dreift yfir kviðinn, og
síðan fylgt eftir með heitum bakstri af
hörfræolíu og hveitiklíði; leggöngin skoluð
með volgu vatni, og ef útferð (lochia) væri
illa lyktandi, þá innspýting með klórlausn
(chloride of soda); stórum skömmtum
af calomel (kvikasilfur) og ópíum gefið á
þriggja tíma fresti, og nautaseyði gefið á
milli... Efekki hefurdregið fljótt úr verkjum
eftir þessa meðferð, þá annaðhvort bæti
ég við fleiri blóðsugum, eða, ef þrekið
leyfir það ekki, þá terpentínubakstur;
áhrifin af hinu síðasttalda er í mörgum
tilfellum næstum töfrum líkast." (Carter
og Carter, 2005, bls. 35)
Sama virðist hafa verið upp á teningnum
hvort heldur var í Bandaríkjunum eða
í Evrópu - blóðtaka var almennt talin
lækning við sýkingunni þó svo að önnur
meðhöndlun hafi einnig verið notuð
samhliða. Læknir nokkur ritaði að líkin
frá fæðingardeildinni á spítalanum í
Vínarborg kæmu oft í líkhúsið með mjög
stór opin sár innanvert á lærum af hinum
brennuheitu efnum sem notuð voru til að
reyna að fjarlægja eitrið úr líkamanum
(Carter og Carter, 2005).
Á Almenna sjúkrahúsinu í Vínarborg voru
fæðingardeildirnar tvær og var munurinn
á dánartíðni milli þeirra sláandi. Deild 1
var undir umsjá fæðingarlækna og var
dánartíðni þar á bilinu 13-20% á meðan
dánartíðni deildar 2, sem var í höndum
Ijósmæðra, var um 2%. (Ligon, 2001).
Þó voru deildirnar nákvæmlega eins í
uppbyggingu. En þrátt fyrir margra ára
rannsóknir þá voru ástæður fyrir svo
hárri sýkingartíðni engan veginn skýrar.
Sýkingin var viðurkennd sem óumflýjanleg
og dauði sjálfsagður.
Árið 1847 var ung stúlka lögð inn á
deild 1 og óttaðist mjög að deyja við
barnsburðinn og var hún hughreyst með
þessum orðum: „Þú hlýtur að vita að
einstaka sinnum deyja mæður í fæðingu.
En þetta er mikill og frægur spítali, sá
hinn besti í Evrópu. Þú þarft því ekki að
hafa áhyggjur af slíkum hlutum eins og
dauða." (Nuland, 2003, bls. 21). Þrátt
fyrir þessa hughreystingu lést stúlkan af
völdum barnsfarasóttarinnar.
Semmelweis var jafn ráðalaus og aðrir
um orsakir sjúkdómsins og undraðist það
að þrátt fyrir lakara hreinlæti og aðbúnað
fæðandi kvenna á deild 2, þá var tíðni
barnsfarasóttarsýkingar og dauða lægri
þar. Taldi hann að munurinn fælist
hugsanlega í ólíku verklagi deildanna og
hóf kerfisbundnar rannsóknir á í hverju
mismunurinn gæti legið með því að
fá deildirnar til að prófa aðferðir hvor
annarrar. Með slíkum rannsóknum komst
hann að því að það var engin tenging á
milli þeirra þátta sem kennt hafði verið
um sýkinguna og sýkingarinnar sjálfrar.
Semmelweis stundaði krufningar á
fórnarlömbum barnsfarasóttarinnar og
varð fljótlega sannfærður um að þrátt fyrir
mismunandi sjúkdómseinkenni, þá var
þetta í raun einn sjúkdómur. Á svipuðum
tíma gerðist sá sorglegi atburður að góður
vinur Semmelweis, prófessor Jakob
Kolletschka, lést af völdum blóðeitrunar
(sýklasótt) sem hann hafði fengið þegar
hann skar sig á fingri með hníf sem hann
hafði notað við krufningu. Lést hann fáum
dögum síðar. Leiddi krufning á líki hans
í Ijós mjög alvarlega sýkingu svipaðri
því sem fundist hafði í fórnarlömbum
barnsfarasóttarinnar. Samt hafði hann
hvergi komið nærri fæðingardeildunum.
Þó sorglegt væri þá var það engu að
síður áhrifarík tímamót fyrir Semmelweis
því hann ályktaði réttilega að tengsl væru
á milli barnsfarasóttar og sýkingar þeirrar
sem dregið hafði vin hans Kolletschka
til dauða. Frásögnin af uppgötvun hans
getur ekki verið dramatískari:
„Algerlega uppgefinn sökkti ég mér
niður í málið með mikilli geðshræringu
þar til mér varð skyndilega Ijóst að
barnsfarasóttin, hinn banvæni sjúkdómur
hinna fæðandi og sjúkdómur prófessors
Kolletschka væru einn og hinn sami vegna
þess að hann samanstendur af sömu
líffræðilegu breytingunum. Ef blóðeitrunin
í tilfelli prófessors Kolletschka varð vegna
spillingar sársins af líkögnum, þá hlýtur
barnsfarasóttin að eiga uppruna sinn á
sama hátt." (Nuland, 2003, bls. 99-100).
Hann áttaði sig fljótlega á því að
læknanemar og læknar spítalans sýktu
sjálfir konurnar. Þeir eyddu morgninum
í að kryfja lík sjúklinga sem látist höfðu
meðal annars af völdum barnsfarasóttar
og fóru síðan á stofugang til að taka á
móti börnum og skoða sjúklinga. Fólst sú
skoðun í innvortis könnun á legi og öðrum
hlutum kynfæra kvenna þar sem þeir
notuðu berar, óþvegnar hendur (Carter
og Carter, 2005). Þar sem sýklakenning
Þasteurs hafði ekki enn verið þróuð
ályktaði Semmelweis að einhvers konar
spillt efni, sem hann kallaði "líkagnir",
væru orsök barnsfarasóttarinnar. Hann
komst síðan að þeirri niðurstöðu að
læknar og læknanemar bæru líkagnir á
höndum sínum frá sjúklingi til sjúklings
eða frá líki til sjúklings á deild 1!
Klórlausnir höfðu lengi verið notaðar
til að losna við skæðan ódauninn af
rotnandi efnum. Semmelweis taldi að
klórupplausn væri tilvalið efni til að eyða
illa lyktandi líkögnunum. Semmelweis
hafði ekki aðeins borið kennsl á ástæðu
Tímarit hjúkrunarfræöinga - 3. tbl. 84. árg. 2008
31