Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.08.2008, Blaðsíða 24

Þórólfur Matthíasson, totimatt@hi.is
ÞJÓÐHAGSLEGT TAP TIL SKAMMS TÍMA VEGNA
VERKFALLS HJÚKRUNARFRÆÐINGA
Nú eru töluverðar hræringar á vinnumarkaði heiibrigðisstétta. í vor hafa
hjúkrunarfræðingar alls staðar á Norðurlöndunum nema íslandi verið í
verkfalli. Islenskir hjúkrunarfræðingar boðuðu yfirvinnubann, Ijósmæður hafa
sagt upp störfum og margir læknar eru óánægðir með kjarasamninginn.
Margir hafa velt því fyrir sér hvort hefðbundið verkfall er orðið ónýtt verkfæri
í kjarabaráttu. Eins og kemur fram hér á eftir er það ekki svo. Verkfall
hjúkrunarfræðinga myndi hafa töluverð þjóðhagsleg áhrif.
Inngangur
Kostnaður þjóðfélagsins vegna verkfalla
er vandmetinn. Verkfall verður til þess
að verk, sem ætlað var að vinna, ýmist
tefjast eða falla alveg niður. Verktöf felur
í sér kostnað fyrir þann sem vildi láta
vinna verkið jafnvel þó svo verktöfinni
fylgi greiðslutöf. Verk, sem ekki næst að
vinna, felur í sér að verkkaupinn verður af
þeim ávinningi sem hann ætlaði sér að
hafa með kaupunum. Auk þessara beinu
áhrifa kunna verkföll einnig að hafa áhrif
á þriðja aðila og draga úr framleiðni og
framleiðslu þeirra. Þannig hafa verkföll
leikskóla- og grunnskólakennara haft
víðtæk áhrif þar sem margir foreldrar
verða að draga úr vinnuframboði meðan
á verkfalli þessara stétta stendur. Verkfall
hjúkrunarfræðinga hefur svipuð áhrif
gagnvart aðstandendum lasburða fólks
sem hægt er að vista tímabundið utan
stofnana. Þessir aðstandendur geta þurft
að draga úr vinnuframboði meðan á
verkfalli stendur og jafnvel fyrst eftir að
verkfall leysist.
Verkföll hafa ótvírætt bæði fjárhagsleg
og velferðartengd áhrif, beint og óbeint,
til skamms tíma. Verkföll hafa einnig
áhrif þegar til lengri tíma er litið. Almennt
launastig ákveðinna starfsstétta hefur
áhrif á aðstreymi að þeim stéttum, bæði
hvað fjölda snertir og hvað samsetningu
hópsins snertir. Þannig hafa kennarar
löngum haldið því fram að láglaunastefna
dragi úr áhuga góðra námsmanna (og
þar með mögulegra góðra kennara) á
að takast kennaranám á hendur. Það
er þó ekki á nokkurn hátt gefið að
verkfallsbarátta geti orðið til þess að
snúa þróun þannig að láglaunastétt verði
hálaunastétt. Stöðugar hótanir einnar
starfsstéttar um verkföll getur einnig orðið
til þess að vinnuveitendur leiti leiða til að
komast hjá að nota þjónustu viðkomandi
stéttar. íslenskum flugumferðastjórum
var gert Ijóst fyrir nokkrum misserum
að auðvelt væri að flytja störf þeirra til
annarra landa ef launabarátta þeirra hefði
of truflandi áhrif á flugumferð á íslenska
flugstjórnarsvæðinu. Það er þess vegna
afar erfitt að meta langtímaáhrif verkfalla.
Hér á eftir mun sjónum beint að
fjárhagslegum áhrifum hugsanlegs
verkfalls hjúkrunarfræðinga en ekki gerð
tilraun til að alhæfa um áhrif verkfalla
annarra starfsstétta, hvorki í bráð né
lengd.
Bein áhrif til skamms tíma
Um verkföll hjúkrunarfræðinga gilda lög
númer 94/1986. Skv. 20. grein þeirra
laga er forráðamönnum stofnana heimilt
að kalla starfsmenn í verkfalli til starfa
til að afstýra neyðarástandi. Löggjafinn
hefur þannig gert sitt til að tryggja að
verkfall hjúkrunarfræðinga hafi frestandi
áhrif á starfsemina án þess að vaida
óbætanlegum skaða hjá skjólstæðingum
heilbrigðiskerfisins. Viðbúnaðarstig í
verkfalli er þó lægra en við venjulegar
Þórólfur Matthíasson er
prófessor við viðskipta- og
hagfræðideild Háskóla
íslands með áherslu á
atvinnuvegahagfræði og
vinnumarkaðsfræði.
22
Tímarit hjúkrunarfræðinga - 3. tbl. 84. árg. 2008