Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.08.2008, Blaðsíða 54

sér hús sem fullnægði óskum þeirra og þörfum. í viðtölunum
í rannsókninni ræddu þær um það hvernig þær unnu að því
að koma sér fyrir og skapa sér nýtt heimili. Fljótlega tóku þær
að mynda tilfinningaleg tengsl við heimilið og finna sig heima.
í rannsóknarverkefninu Hitting home, sem framkvæmt var í
Ontario-fylki í Kanada, var haft samband við 811 einstaklinga
sem bjuggu heima og höfðu notið heilbrigðisþjónustu um
árabil (McKeever o.fl. 2006). Tilgangur rannsóknarinnar var að
varpa Ijósi á líðan íbúa og aðstæður á heimilum. Fram kom
að mörg heimilanna þörfnuðust einhverra viðgerða, stærð
þeirra féll illa að þörfum íbúanna og þau skorti einhver algeng
þægindi. Meira en 30% heimilanna þörfnuðust breytinga til að
auka vellíðan og öryggi en í helmingi tilvika hafði það ekki verið
gert vegna mikils kostnaðar. Að mati höfunda sýndu þessar
niðurstöður greinilega hve brýnt er að taka mið af aðstæðum á
heimili er heilbrigðisþjónusta er skipulögð.
Af ofangreindum rannsóknaniðurstöðum má ráða að
hjúkrunarfræðingar, sem starfa við heimahjúkrun, þurfa að meta
aðstæður og ástand á heimilum reglulega. Þegar færni minnkar
og orkan hverfur samhliða langvinnum veikindum getur reynst
erfitt að viðhalda heimilinu á þann hátt sem einstaklingurinn telur
sæmandi (Dyck o.fl. 2005). í kanadískri rannsókn Angus og
félaga (2005) á aðstæðum langveikra, sem njóta heimahjúkrunar
og aðstandenda þeirra, kom fram að margir þátttakenda fundu
til vanmáttar gagnvart ýmsum þáttum sem tengjast því að halda
heimili, til dæmis þrifnaði og tiltekt. Því virtist ástandið á heimilum
þeirra á margan hátt endurspegla hinn veikburða líkama sem
þar bjó og í þeirri mynd, sem höfundar draga upp af heimilum
langveikra, nota þeir hugtakið „viðkvæm heimiii" (e. vulnerable
homes) til að lýsa þeim.
Á sama hátt er einnig og ekki síður mikilvægt að
hjúkrunarfræðingar séu sér meðvitaðir um þau áhrif sem
heilbrigðisþjónustan hefur á heimilin. Þegar heimilið verður
vettvangur heilbrigðisþjónustu breytist hið kunnuglega umhverfi
og heimilismenn þurfa að finna sig heima á ný (Duke og Street,
2003; Dyck, o.fl., 2005). Á slíkum heimilum eru oft misjafnlega
áberandi tæki og tól sem stinga verulega í stúf við yfirbragð
heimilisins og raska þeirri veröld sem þar hefur verið. Að mati
margra viðmælenda í rannsókn Angus og samstarfsmanna
hennar undirstrika þessar breytingar á heimilinu veikindi
heimilismanna eða fötlun (Angus, 2005). Þeir eru berskjaldaðir
fyrir umgengni og samskiptum við ólíka einstaklinga sem koma
til að veita aðstoð og tengjast þeim misvel. Fyrir vikið verður
heimilið að opinberum stað en möguleikar til að varðveita
einkalíf eru takmarkaðir. Svipaðar niðurstöður komu fram í
rannsóknum þeirra Exley og Allen (2007) á líknandi meðferð í
heimahúsum á Bretlandi. Þátttakendur í þeirri rannsókn lýstu
fjölmörgum breytingum sem urðu á heimilinu í kjölfar þess
að þar fór fram líknandi umönnun sem í mörgum tilvikum
fól í sér töluverða röskun á heimilisaðstæðum. Heimilið varð
stofnanalegt og sárar minningar um erfiða reynslu og andlát
settu svip sinn á það.
í íslensku rannsókninni Hjúkrað heima var athyglinni m.a. beint
að aðstæðum á heimilunum. Heimilin, þar sem heimahjúkrun fór
fram, voru afarfjölbreytt. Margir þeirra sem nutu heimahjúkrunar
bjuggu í nýlegu húsnæði sem hafði verið hannað fyrir aldraða
eða fatlaða og þar voru aðstæður víða til fyrirmyndar. í sumum
tilvikum voru heimilin þó þröng og hrörleg og þörfnuðust
augljóslega viðhalds. Aðkoman að slíkum heimilum var oft erfið
(t.d. tröppur og ójafnar stéttar). Innan dyra voru dyragættir
þröngar, baðaðstaðan ófullkomin og óheppileg og oft erfitt
að komast um. Á slíkum heimilum voru vinnuaðstæður fyrir
hjúkrunarfræðinga og sjúkraliða yfirleitt erfiðar, kröfðust þess
að bograð væri við vinnuna eða að störfin væru unnin við
mikil þrengsli. Erfitt var að aðstoða sjúkling við að baða sig
og lýsingu var í mörgum tiivikum ábótavant. Þessar aðstæður
settu starfsfólkið oft í afar erfiða siðfræðilega aðstöðu eða að
velja milli þess að sinna sjúklingi eða huga að eigin öryggi og
heilsu. Nýleg rannsókn á öryggismálum í heilbrigðisþjónustu á
heimilum í Kanada endurspeglar mörg þeirra atriða sem fram
komu í þessari íslensku rannsókn (Lang, Edwards og Fleiszer,
2007).
í rannsókninni Hjúkrað heima komu einnig fram flóknar og
mótsagnakenndar tilfinningar gagnvart því að búa á eigin
heimili. Einstaka viðmælendur töluðu um einangrun og lýstu
uppgjöf sinni gagnvart aðstæðunum. Þeim fannst þeir hafa
misst tök á heimilisrekstrinum og sáu enga leið til að bæta
aðstæðurnar. Langflestir viðmælendanna voru þó afar sáttir
við að fá tækifæri til að halda sitt eigið heimili, jafnvel þó
aðstæðum væri ábótavant. Ákveðinn hópur ungra karlmanna,
sem bjó í íbúðum sem voru sérhannaðar fyrir fólk með fatlanir,
lýsti mikilvægi þess að búa á eigin heimili. Þeir nutu aðstoðar
heimahjúkrunar og félagsþjónustu en lýstu aðstæðum sínum á
þann hátt að sjálfræði þeirra væri nánast ótakmarkað. Eins og
einn viðmælenda sagði:
Hér ræð ég mér alveg sjálfur. Það getur enginn skipað mér
fyrir. Hér er ég fullkomlega óháður öllum og get gert það sem
ég vil.
Þessar niðurstöður gáfu sannarlega tilefni til frekari athugana
og umfjöllunar um siðfræðilega þætti sem tengjast því að búa
á eigin heimili.
Opinber heilbrigðisþjónusta á heimilum
Það er stefna stjórnvalda víðast hvar í heiminum, a.m.k.
á Vesturlöndum að koma í veg fyrir að þeir sem þarfnast
heilbrigðisþjónustu þurfi að dvelja á stofnunum. Hvatt er til
þess að sjúklingar búi heima og mæti í viðtöl á göngudeildir
eða að heilbrigðisþjónustan sé veitt heima. Þessi stefna er
talin samræmast sjónarmiðum og hagsmunum sjúklinganna
þar sem flestir kjósi að búa a eigin heimili. Eins og fram hefur
komið er forsenda þess að ofangreind stefna gangi eftir þó sú
að til staðar sé viðeigandi þjónusta og stuðningur.
Á liðnum árum hefur farið fram umfangsmikil umræða um
eðli, skipulag og umfang heilbrigðis- og félagsþjónustu sem
skilgreind er sem heimaþjónusta. í henni má m.a. greina áherslu
á að samþætta ólíka þjónustuþætti og efla stuðningsúrræði
bæði við sjúklinga og aðstandendur þeirra. Á vegum formlegrar
félagsþjónustu er víða boðið upp á fjölbreytta aðstoð við
52
Tímarit hjúkrunarfræðinga - 3. tbl. 84. árg. 2008