Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.08.2008, Blaðsíða 55

RITRÝNDAR FRÆÐIGREINAR
athafnir daglegs lífs eins og þrif, matreiðslu eða heimsendingu
matar, aðstoð við innkaup, ferðaþjónustu, félagsskap og
margháttaðan stuðning. í mörgum löndum er aðstoð við
persónulega þætti eins og hreinlæti veitt af félagsþjónustunni.
Jafnvel er orðið nokkuð útbreitt að þessi þjónusta sé einkarekin
og að þeir sem hennar þarfnast fái greiðslur frá hinu opinbera
sem hugsaðar eru til greiðslu fyrir aðstoð. Því er haldið fram að
með þessu móti megi auka val neytenda. Margir telja að þetta
fyrirkomulag feli í sér stórbættar aðstæður fyrir þá sem þarfnast
aðstoðar. Loks er mikilvægt að nefna hið umfangsmikla
sjálfboðastarf sem félagasamtök og kirkjur skipuleggja og
felst m.a. í samveru og aðstoð við þátttöku í félagsstarfi og
skemmtunum.
Eins og þegar hefur komið fram eru aðstandendur mikilvægir
þátttakendur í þeirri umönnun og aðstoð sem veitt er á heimilum
aldraðra og langveikra. Til að létta undir með aðstandendum
hafa dagdeildir verið opnaðar þar sem sjúklingar geta dvalið
hluta úr degi og eins er reynt að hafa hvíldarpláss aðgengileg.
í nýlegri samantekt Stoltz o.fl. (2004) um árangursríkan
stuðning, sem veittur er á heimilum, kom t.d. fram að reglulegar
hvíldarinnlagnir skipta sköpum fyrir aðstandendur en þátttaka
þeirra er talin forsenda þess að fólk geti búið áfram heima.
Stuðningshópar fyrir aðstandendur eru víða starfræktir. Þar
sem engum aðstandendum er til að dreifa hafa verið gerðar
tilraunir með búskaparform eins og við þekkjum með liðsinni í
félagslegu þjónustunni hér heima. í Kanada hefur fólki t.d. verið
gert auðveit að flytjast til landsins ef það er tilbúið til að búa
á heimili einstaklings sem þarfnast aðstoðar vegna veikinda
eða hrumleika (Citizens and immigration in Canada, e.d.). í
rannsóknum hefur komið fram að óöryggi er algeng ástæða
þess að fólk treystir sér ekki til að vera lengur heima og því er
þjónusta eins og öryggishnappar og reglulegt innlit lykilatriði.
Heimaþjónusta einkennist í auknum mæli af því að ólíkir
starfsmenn taki þátt í henni. Því er teymisvinna talin lykilatriði
og mikilvægt fyrir hjúkrunarfræðinga að vera undirbúnir
fyrir slíkt starf. Heimahjúkrun hefur verið lykilþáttur þeirrar
heilbrigðisþjónustu sem veitt er á heimilum og verður það
örugglega áfram. En í hverju felst sú aðstoð sem heimahjúkrun
veitir? Hver er staða heimahjúkrunar í ólíkum löndum, hvernig er
hún skipulögð og skilgreind? Hvert er verksvið hjúkrunarfræðinga
í heimahjúkrun og ábyrgð? Heimahjúkrun má skilgreina sem
heilbrigðisþjónustu við einstaklinga og fjölskyldur sem veitt er
á heimili þeirra með það að markmiði að aðstoða einstaklinginn
við athafnir daglegs lífs, lina þjáningu viðkomandi, fyrirbyggja
heilbrigðisvandamál og efla vellíðan. í heimahjúkrun beinist
athyglin að aðstæðum fólks heima, áhrifum umhverfis á heilsufar
og þörfum fyrir stuðning og meðferð. Yfirleitt er heimahjúkrun
skilgreind sem almenn hjúkrun, þ.e. hjúkrunarfræðingur sem
starfar við heimahjúkrun býr yfir þekkingu og færni sem tekur
til almennra viðfangsefna eins og næringar, hreyfingar, virkni,
persónulegra athafna, umönnunar húðar, útskilnaðar, svefns
og hvíldar og samskipta m.a. í fjölskyldum. í mörgum tilvikum
búa skjólstæðingar heimahiúkrunar við langvinn og flókin
veikindi. Því þurfa hjúkrunarfræðingar að hafa yfirgripsmikla
þekkingu á meðferðum sem tengjast langvinnum sjúkdómum
eins og háþrýstingi, hjartabiiun og afleiðingum heilablóðfalls,
lungnateppu og sykursýki. Aðstoð við þá sem búa við breytt
hugarstarf í kjölfar heilabilunar verður einnig sífellt algengara
viðfangsefni í heimahjúkrun. Loks er mikilvægt að hafa í huga
að rætur heimahjúkrunar eru innan heilsugæsluhjúkrunar og því
er heilsuvernd og heilsuefling ávalit þáttur starfseminnar (Irvine,
2005). Heilsuefiing getur falist í því að hjúkrunarfræðingar
hvetji stjórnvöld til að skapa ákjósanlegar umhverfisaðstæður
eins og möguleika til útivistar í öruggu umhverfi. Eins getur
hún falist í ráðgjöf og stuðningi við einstaklinga en dæmi um
slíka starfsemi eru heilsueflandi heimasóknir sem hafa verið
stundaðar í Danmörku um árabil og hafa verið þróaðar hér á
landi um skeið.
Augljóslega mun sú stefna stjórnvalda að sjúklingar dvelji sem
mest á sínu eigin heimili leiða til þess að verkefnin í heimahjúkrun
verða flóknari og krefjast víðtækari þekkingar og færni en nú er.
Því má gera ráð fyrir að sérhæfing muni aukast og að störfum
sérfræðinga innan heimahjúkrunar muni fjölga. Á liðnum árum
hafa t.d. verið stofnaðar sérhæfðar heimahjúkrunarmiðstöðvar
á sviði líknarhjúkrunar og barnahjúkrunar. Heiibrigðisstofnanir
hafa einnig opnað göngudeildir fyrir sjúklinga með sérhæfð
heilsufarsvandamál eins og hjartabilun eða lungnasjúkdóma
þar sem heimsóknir á heimili eru hluti starfseminnar.
Augljóslega kalla þessar breytingar á fjölbreytta þekkingu.
Þó rannsóknir á sviði heimahjúkrunar séu enn frekar fátíðar
má nýta umfangsmikla þekkingu frá öðrum fræðasviðum sem
fást við endurhæfingu, aðstæður sjúklinga með langvinna
sjúkdóma og reynslu aðstandenda svo fátt eitt sé nefnt. Brýnt
er að skoða klínískar leiðbeiningar sem til eru og aðlaga þá
þekkingu sem nýtist sem best.
Þó heimahjúkrun hafi verið ein umfangsmesta sérgrein
hjúkrunar á fyrstu áratugum tuttugustu aldar náði hún ekki að
þróast og styrkjast er leið á öldina enda varð stofnanaþjónusta
allsráðandi. í sumum löndum er heimahjúkrun varla þekkt
eða mjög takmörkuð þó víða sé hún hratt vaxandi svið.
Japan er hér áhugavert dæmi en þar er heimahjúkrun ný
tegund heilbrigðisþjónustu (Murashima o.fl., 2002). Lengi
var sterk hefð fyrir því að fjölskyldan annaðist um sína
nánustu heima en samfara þeim þjóðfélagsbreytingum, sem
nú einkenna Vesturlönd, hafa forsendur þar þó breyst og á
síðustu tveimur áratugum hefur átt sér stað umfangsmikil
uppbygging á heimahjúkrun. Stefna stjórnvalda í Japan er
að efla heilbrigðisþjónustu utan stofnana sem hefur ýtt undir
mikilvægi heimahjúkrunar.
í mörgum löndum er umsjónarhjúkrun (e. case management)
notuð sem aðferð við að skipuleggja störf hjúkrunarfræðinga
í heimahjúkrun. Umsjónarhjúkrun er útfærð með mismunandi
hætti en í skrifum hjúkrunarfræðinga er yfirleitt lögð áhersla
á heildræna og einstaklingsmiðaða nálgun þar sem leitast
er við að skipuleggja þjónustu sem kemur til móts við
óskir og þarfir skjólstæðinga. Mikilvægir þættir starfsins eru
heilbrigðisfræðsla, ráðgjöf og stuðningur þar sem lögð er
áhersla á að einstaklingurinn geti mótað athafnir sínar og daglegt
líf. Hjúkrunarfræðingar meta heilsufar og færni einstaklingsins
Tímarit hjúkrunarfræðinga - 3. tbl. 84. árg. 2008
53