Orð og tunga - 26.04.2018, Page 83

72 Orð og tunga
(3) a. Snjóa leysti.
b. Konunni leystist höfn.
c. Steinninn losnaði.
d. Steinninn losnaðist.
Enda þótt dæmi (3a) og (3c) falli formlega undir germynd teljast þau
merkingarlega til hins svokallaða miðmyndarflokks í (2); af sjálfu
leiðir að það gera (3b) og (3d) líka. Ekki er annað að sjá en að merking
dæmanna í (3c) og (3d) sé ein og hin sama. Hið sama má segja um
merkingu setningarinnar Steinninn losaðist í (2b).10 Því vaknar sú
spurn ing hver staða -na þá er gagnvart -st. En segja má að allt þetta
sýni vel hve lítið hald getur verið í hefðbundnum málfræðilegum
nafn giftum; er þá vísað til þess hvað telst til miðmyndar. En, eins og
Kjartan G. Ottósson (1986:113) segir, þá teljast „na-sagnir með mið-
myndarmerkingu til eiginlegrar miðmyndar“.
3 Breytingarsagnir og breytingarmerking tjáð
með -st
3.1 Inngangur
Halldór Ármann Sigurðsson (1989) fjallaði töluvert um na-sagnir í
doktorsritgerð sinni. Hann gat þess sérstaklega (1989:272) að sofnast
væri eina dæmið um -na+st sem hann þekkti. Hér verður að geta þess
að þegar Halldór skrifaði sína ritgerð hafði hann ekki aðgang að þeim
dæmasöfnum sem nú eru öllum tiltæk. Áðurnefnda staðhæfingu
verð ur að skoða í því ljósi. Höskuldur Þráinsson (1999:192) kemst svo
að orði að -st bætist yfirleitt ekki við na-sagnir. Jóhannes Gísli Jónsson
(2005:396) hafnar tilvist -na+st-sagna. Hann getur þess þó (2005:401)
að í máli barna megi heyra setningar eins og Glasið bara brotnaðist
enda skynji börnin vel að frumlagið með na-sögn sé ekki gerandi;
með því að bæta -st við sé næsta öruggt að gerandi hafi ekki komið
nærri. En eins og rakið verður hér á eftir segja þessi orð Jóhannesar
ekki alla söguna. Því fer nefnilega fjarri að fyrirbærið sé eingöngu
bund ið við barnamál. Mál barnanna sýnir á hinn bóginn virknina.
Hér verður líka að vísa til orða Kjartans Ottossonar (2013:350) sem
segir að „In most but not all cases, an already existing na-verb blocks
the formation of a Middle verb“; hann nefnir þó engin dæmi. Þessi
10 Um önnur slík form verður rætt í 4.2.
tunga_20.indb 72 12.4.2018 11:50:41