Orð og tunga - 26.04.2018, Page 95

84 Orð og tunga
Það er því ekki aðeins merkingarlegt hlutverk viðskeytisins sem
skipt ir máli heldur líka staða þess. Það að -na skyldi tengjast sagn-
rótinni sýnir mikilvægi þess. Á sama hátt er það eðlilegt að bæti sögn-
in við sig -st sé það sem næst sagnrótinni enda er -na þá ekki lengur
viðskeyti heldur partur af rótinni; gamla myndunarleiðin er þá óvirk.
Því er það einungis -st sem er viðskeyti. Þetta skynja m.a. börnin um
leið og þau gera sér grein fyrir hlutverki -st sem hins virka viðskeytis
breytingarmerkingarinnar.
6 Lokaorð
Helstu niðurstöður greinarinnar eru þessar:
(16) 1. Viðskeytið -na var og er enn til sem viðskeyti breyt ingar-
sagna. Sem orðmyndunarviðskeyti er það hins vegar
ekki lengur virkt og hefur ekki verið lengi.
2. Í viðskeytinu -st er (m.a.) fólgin breytingarmerking.
Þannig hefur það lengi verið virkt og er enn.
3. Þar sem -na er ekki lengur virkt viðskeyti breytist staða
þess. Í hugum margra er -na því ekki lengur viðskeyti
heldur hluti rótarinnar. Vegna virkni st-viðskeytisins á
það greiða leið að stofninum. Sögnin brotnast er dæmi
um slíkt: rótin er brotna en -st er viðskeyti.
4. Sagnir sem enda á -na+st eru mjög gamlar í málinu en
þeim hefur fjölgað mikið á seinni árum.
Þær ályktanir sem hægt er að draga af fyrirliggjandi gögnum eru þær
m.a. að áðurnefndar sagnir hafa verið í notkun margar aldir, raunar
í elstu ritum. En dæmum hefur fjölgað mjög hin síðari ár enda sagn-
irnar miklu fleiri en áður. Það má ráða af fjöldanum í Töflu 5.
Hér á landi hefur það löngum verið talið mönnum til tekna að
vanda mál sitt, tala gott mál, enda þótt skýringin á því hvað sé gott
mál liggi ekki á lausu. En þar sem sagnir sem enda á -nast geta varla
hafa farið fram hjá öllum þeim sem gert hafa tungumálinu skil hafa
þær líklega ekki þótt bera góðu máli vitni úr því að þeirra verður lítt
eða ekki vart í orðabókum. Samt er það svo að þær er m.a. að finna í
rituðu efni af ýmsum toga, sumu allfræðilegu. Þess ber líka að geta að
margt er ættað af Netinu. Engin leið er að sniðganga slíkt enda sýnir
það kannski best þær breytingar sem í gangi eru. En allt þetta sýnir
að nast-sagnirnar hafa í raun verið gjaldgengar á hvaða sviði sem er,
umdæmishömlurnar eru í sjálfu sér engar.
tunga_20.indb 84 12.4.2018 11:50:43