Orð og tunga - 26.04.2018, Qupperneq 118

Matteo Tarsi: Að halda upp lögum og reglu 107
störf sín. Um sögu lögreglunnar á Íslandi má fræðast nánar m.a. hjá
Guðbrandi Jónssyni (1938) og Guðmundi Guðjónssyni (1997a,b og
2001).
Skipan á greininni er sem hér segir: Í 2. kafla verður umfjölluninni
skipt í þrennt. Að loknum inngangi (2.1) verður gerð grein fyrir
heim ild um og uppruna orðsins lögregla (2.2). Í 2.3 verður svo feng ist
við orðmyndun þessa nýyrðis. Loks (2.4) verða sögð deili á merk-
ing arþróun orðsins úr ‘lögreglumaður’ í ‘lögreglustofnun’. Í 3. kafla
verða svo umfjöllunin og niðurstöðurnar teknar saman.
2  Lögregla
2.1 Inngangsorð
Viðfangsefni þessa kafla er saga orðsins lögregla. Fyrst skal sagt að
ekki verður með fullri vissu úr því skorið, hver notaði þetta orð fyrst-
ur manna en heimildirnar, sem mér eru kunnugar, eru því miður of
óljósar til að hægt sé að skera úr um það (sbr. þó uppástungu mína
neðar). Í því sem fer á eftir verður saga þessa orðs rakin en hún er
skemmtileg og áhugaverð ekki síst hvað snertir leið umrædds orðs
inn í orðaforðann, sem og orðmyndunarferli þess, en heimildir sýna
að orðið lögreglumaður hefur verið notað fyrst. Því verður kastljósinu
fyrst beint að því orði og svo útskýrt hvernig lögregla sem sjálfstætt
orð varð til.
Kaflanum er skipt í þrjá undirkafla: Í þeim fyrsta verða sögð deili
á athuguðum heimildum og uppruna orðsins. Í öðrum verður orð-
myndunarferli orðsins til umfjöllunar. Í þeim þriðja verður svo gerð
grein fyrir merkingarþróun orðsins lögregla úr ‘lögreglumaður’ í ‘lög-
reglustofnun’.
2.2 Leiðin inn í orðaforða: heimildir og uppruni
Í þeim fáu ritum sem fást við sögu lögreglunnar á Íslandi er lítið sem
ekkert sagt um uppruna orðsins lögregla. Í Lögreglunni á Íslandi (Guð-
mundur Guðjónsson 1997b:47) er stuttur pistill eftir Bjarka Elías-
son, upprunalega birtur í Lögreglublaðinu 1990 (Bjarki Elíasson 1990)
þar sem höfundurinn segist hafa haft samband símleiðis við Orða-
bók Háskólans og spurt hver uppruni orðanna lögreglumaður og lög-
reglu þjónn væri. Samkvæmt ónefndum starfsmanni Orða bók ar inn-
tunga_20.indb 107 12.4.2018 11:50:48