Morgunblaðið - 23.03.2018, Qupperneq 28

28 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 22. MARS 2018
www.VBL.is REYKJAVÍK
Krókháls 5F
110 Reykjavík
Sími: 414-0000
AKUREYRI
Baldursnes 2
603 Akureyri
Sími: 464-8600
VERÐ MEÐ SKÓFLU kr. 2.350.000 án vsk.
Verð miðast við gengi EUR 125
23 hö Kubota díeselmótor með
31 lítra vökvadælu,
185 bar, vatnskæld
Lyftigeta: 550 kg
Lyftihæð: 275 cm
Þyngd: 1030 kg
Lengd: 220 cm
Breidd: 105 cm
Hæð: 198 cm
KYNNTU ÞÉR MÁLIÐ!
LÉTTBYGGÐ,
EINFÖLD OG
HAGHVÆM
Nánar upplýsingar hjá sölumönnum
Sjá einnig ÍSLENSKU AVANT síðuna:
www.avanttecno.com/www/is
Sigurður Bogi Sævarsson
sbs@mbl.is
Afhjúpað verður við Grindavík þann
3. maí næstkomandi minnismerki
um bandarísku herflugvélina „Hot
Stuff“ B-24 Liberator sem þar fórst
umræddan dag árið 1943 í Fagra-
dalsfjalli á Reykjanesskaga og með
henni meðal annars Frank M. Andr-
ews, sem á þeim tíma var yfirmaður
alls herafla Bandaríkjamanna á
vígaslóð seinni heimstyrjaldarinnar
í Evrópu. Frumkvæðið að uppsetn-
ingu varðans kemur frá Jim Lux,
áður starfsmanni bandaríska flug-
hersins. Hann er búsettur í Austin í
Texas en hefur lengi haft mikinn
áhuga á þessu máli. Útbúinn verður
stöpull og á honum verður líkan af
vélinni.
„Þetta flugslys var atburður sem
markaði skil og hafði áhrif á fram-
vindu margs annars í stríðsrekstri
og stjórnmálum í Bandaríkjunum,“
segir Hjálmars Árnason fram-
kvæmdastjóri Keilis. Hann er einn
þeirra manna sem unnið hafa því
brautargengi að minnismerki verði
sett upp. Í forystu hafa þó verið
Þorsteinn Marteinsson smiður og
fyrrum bóksali í Keflavík og bróðir
hans Ólafur, flugvirki hjá Iceland-
air. Þeir bræður hafa verið dugandi
við að safna upplýsingum um flug-
vélar sem fórust hér á landi á stríðs-
tímum og eru þau gögn aðgengileg
á vefsetrinu stridsminjar.is.
Sneri við og flaug á fjall
Flugvélin „Hot Stuff“ var á leið-
inni frá Bovington-flugvelli í Bret-
landi til Bandaríkjanna þegar hún
fórst. Upphaflega var ætlunin að
lenda á herflugvellinum í Kald-
aðarnesi í Flóa, en þar var hætt við
lendingu. Stefnan var því tekin á
flugvöllinn við Keflavík, sem þá hét
Meeks Field, en vélin varð frá að
hverfa vegna veðurs. Fljúga átti aft-
ur að Kaldaðarnesi en þá rakst vélin
á Fagradalsfjall sem er skammt
austan við Grindavík. Alls fórust 14
manns með vélinni, en einn komst
lífs af. Flugvélin fannst um sólar-
hring eftir að hún fórst, þegar leit-
arflokkur skipaður bandarískum
hermönnum náði á slysstað. Her-
mennirnir komu þeim eina sem sem
lifði undir læknishendur og fjar-
lægðu lík hinna látnu. Rytjur úr
flakinu sjást enn í Fagradalsfjalli,
þó margt hafi verið tínt í burtu á
löngu tíma.
Átti að stýra innrás
Við þetta er því að bæta að flug-
vélin var fullskipuð þegar Andrew
og hans menn – sem höfðu forgang
– bar að og urðu aðrir að víkja fyrir
liði herforingjans, sem varð þeim til
lífs. „Hot Stuff“ var á leiðinni til
Bandaríkjanna í sýningarför og
áhöfnin átti að stappa stálinu í
Bandaríkjamenn. Þá ætlaði Andr-
ews til skrafs og ráðagerða við her-
stjórnina – en talið er að honum hafi
verið ætlað að stýra herafla Banda-
manna, sem taka skyldi þátt í þeirri
innrás á meginlandið, sem gerð var
ári síðar. Æðsta stjórn Bandaríkja-
hers valdi Andrews formlega í emb-
ættið daginn sem hann lést og fékk
hann því aldrei vitneskju um þessa
tignarhækkun. Andrews skildi því
eftir sig mikið skarð og í það valdist
Dwight Eisenhower, síðar 34. for-
seti Bandaríkjanna.
„Einn þeirra sem víkja þurftu
fyrir Andrew var Robert Jake Jak-
obsen, sem var skytta í fastaáhöfn
„Hot Stuff“. Eðlilega sagði hann frá
þessum atburði, meðal annars Jim
Lux, sem ég kynntist síðar. Hann
fékk mikinn áhuga á málinu og hef-
ur að undanförnu safnað fé til þess
að koma megi minnismerkinu upp,“
segir Þorsteinn.
Flugvöllur og menningarhús
Andrew-herflugvöllurinn skammt
frá Washington DC, þaðan sem for-
setaflugvélin Airforce One er gerð
út er nefnd eftir herforingjanum. Í
Essex á Englandi er flugvöllur
kenndur við kappann og á Ásbrú í
Reykjanesbæ er menningarhúsið
Andrews Theater, upphaflega reist
af Varnarliðinu.
Lík þeirra sem fórust með „Hot
Stuff“ voru jarðsett í Fossvogs-
kirkjugarði, en tekin seinna upp og
flutt til Bandaríkjanna. Hvíla jarð-
neskar leifar Andrews í Arlington-
þjóðargrafreitnum Bandaríkjanna í
Washington DC.
„Hlutur Andrews í stríðssögunni
er stór, hann ætti að vera í flokki
með til dæmis Eisenhower og Patt-
on, hinum fræga herforingja Banda-
ríkjamanna,“ segir Þorsteinn.
Reiknað er með að allt að 100
manns frá Bandaríkjunum verði
viðstaddir afhjúpun minnismerk-
isins, s.s. afkomendur Andrews
hershöfðingja, og fleiri úr áhöfn vél-
arinnar. Þá verður dagskrá í And-
rews á Ásbrú og verður sýnd kvik-
mynd frá björgunaraðgerðum fyrir
75 árum og þykir hún einstök heim-
ild.
Andrews er stór í stríðssögunni
& Reisa minnismerki um herflugvélina „Hot Stuff“ B-24 sem fórst við Grindavík fyrir 75 árum
& Einn helsti herforingi Bandaríkjamanna lést og 13 aðrir & Rytjurnar eru enn í Fagradalsfjalli
Minnismerki Svona mun merkið
líta út skv. tölvugerðum skissum.
Morgunblaðið/Sigurður Bogi
Reykjanes Hjálmar Árnason, til vinstri, og Þorsteinn Marteinsson við upplýsingaskilti um flugslysið sem stendur
nærri Grindavíkurvegi. Nú verður sett upp veglegt minnismerki um atburðinn, sem afhjúpað verður 3. maí nk.
Hershöfðingi Frank M. Andrews
komst til æðstu metorða í hernum.
Ljósmynd/Úr safni Bandaríkjahers
Flugslys Sundurtætt flak Hot Stuff B-24 Liberator í Fagradalsfjalli.
Árið 1943 voru Bandaríkjamenn
í samvinnu við Breta að und-
irbúa sókn til höfuðs Þjóð-
verjum. Var Andrews raunar
helsti skipuleggjand að innrás-
inni í Normandí í Frakklandi sem
raunar var ekki gerð fyrr en
rúmlega ári síðar, það er 6. júní
1944. Eftir að Andrew fórst
hófst leit að plönum viðvíkjandi
fyrirhugaðri atlögu á meginland
Evrópu og þá upplýsti George G.
Marshall, hershöfðingi að þeir
pappírar hefðu verið í tösku sem
hershöfðinginn var með þegar
vélin fórst í Fagradalsfjalli.
Þúsundir skipa Bandamanna
og tugir þúsunda hermanna
fóru í innrásina á D-deginum
sjálfum, eins og innrás-
arstundin var gjarnan nefnd. Ís-
lensk tenging við þann atburð er
sú að þegar þarna var komið
sögu í seinni heimstyrjöldinni
var farið að þynnast í hópi
breskra og bandarískra her-
manna á Íslandi. Margir úr
þeirra hópi fóru héðan til Norm-
andí og áttu ekki afturkvæmt úr
þeim mikla hildarleik.
Innrásarplön
í töskunni
ANDREWS MEÐ MIKIL-
VÆGAR UPPLÝSINGAR