Morgunblaðið - 23.03.2018, Qupperneq 44

44 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 22. MARS 2018
Í gallamálum sem
rekin eru fyrir ís-
lenskum héraðsdóms-
stólum eru þrír
ríkjandi aðilar. Í
fyrsta lagi eru það
löglærðir héraðsdóm-
arar, í öðru lagi eru
það sérfróðir með-
dómendur sem eiga
að vera sérstaklega
fróðir um viðfangsefni
eins og það sem á að dæma og í
þriðja lagi eru það matsmenn en
um þá ætlar höfundur að fjalla.
Þegar höfundur byrjaði að vinna
sem meðdómari og matsmaður fyr-
ir um fjörutíu árum, höfðu með-
dómendur mikið vægi og völd og
gátu breytt niður-
stöðum matsmanna í
endanlegum dómi,
þætti þeim niður-
stöður matsmanna
vafasamar.
Þessi túlkun
margra meðdómara á
eigin völdum og ágæti
átti ekki hljómgrunn
meðal margra lög-
fræðinga og löglærðra
dómara.
Smám saman varð
breyting hér á og
áhrif meðdómenda minnkuðu veru-
lega.
Í dag er oftast dæmt út frá fyr-
irliggjandi matsgerð, hversu vit-
laus sem hún kann að vera. Vitnað
er gjarnan í dómum til þess laga-
ákvæðis að matsþolar geti óskað
eftir yfirmati, telji þeir fyrsta mat-
ið ekki sanngjarnt.
Þetta táknar að dómurinn leggur
í því tilfelli ekki faglegt mat á við-
fangsefnið heldur segir einfaldlega;
„undirmati hefur ekki verið hrund-
ið með yfirmati og gildir það því
óbreytt í máli þessu“. Það táknar
að úrlausn dómsins hvað gallana
áhrærir, viðgerð þeirra og kostnað
og raunar bótafjárhæð færist að
mestu leyti yfir til matsmannanna.
Menn myndu því álykta að sér-
stakar kröfur væru gerðar til mats-
manna hvað menntun, reynslu,
þekkingu, innsýn í lagaumhverfi og
réttsýni varðar. Í raun er það hins
vegar svo að nær engar formlegar
kröfur eru gerðar til matsmann-
anna.
Höfundur hefur í áranna rás séð
ótrúlega margar illa unnar mats-
gerðir, byggðar á vanþekkingu á
viðfangsefninu og greinilegri hlut-
drægni. Aleiga fólks er oft undir og
miklar kröfur eru gerðar til dóm-
aranna en engar til þeirra sem í
raun ráða oft niðurstöðum dómsins
að minnsta kosti peningalegri en
það er hún sem skiptir aðila mestu
máli.
Þegar lögmaður í umboði skjól-
stæðinga sinna óskar eftir tilnefn-
ingu matsmanns hjá dómstólum
fer fram þinghald þar sem málið
er tekið fyrir. Lögmönnum er yf-
irleitt gefinn kostur á að koma sér
saman um matsmann eða mats-
menn en takist það ekki skipar
dómari matsmann. Það munu vera
til listar hjá dómstólum yfir mats-
menn en hvernig þeir listar hafa
orðið til eða líta út veit höfundur
ekki.
En það eru fleiri sem hafa lista.
Sumar lögfræðistofurnar hafa
komið sér upp lista þar sem mats-
menn hafa verið greindir og skipt í
flokka. Þar má finna matsmenn
sem að mati lögmannanna eru
„hliðhollir matsbeiðendunum sem
borga þeim, vinna mikið fyrir
tryggingafélög, telja verktaka
glæpamenn, hlusta ekki á kerl-
ingavæl, kosta lítið, eru okkar
menn“, o.s.frv.
Verra er að það eru komnir
fram matsmenn sem ýmist þjóna
lögfræðistofunum beint í forvinnu í
gallamálum eða vinna fyrir dóms-
kerfið sem matsmenn. Þetta eru
aðilar sem lögfræðingarnir kalla
gjarnan „sína menn“ og reyna að
fá skipaða sem matsmenn. Það
þarf sterkan vilja til að bíta hönd-
ina sem fóðrar.
Önnur áhætta er fólgin í því að
flestir matsmenn eru starfandi
tæknimenn. Mikil hætta er á því
að slíkir matsmenn meti ekki kerf-
isbundin atriði í hönnun eða fram-
kvæmd sem galla hafi þeir sjálfir
beitt slíkum aðferðum í fortíðinni.
Þessi skortur á formlegum kröf-
um til matsmanna verður til þess
að sami matsmaðurinn fæst við
sprungur í steyptu húsi, myglu í
þaki, svignun gólfa, einangrun
þaka, bætur í bruna, alkali-
skemmdir í steypu, áhrif jarð-
skjálfta á grundun húsa, glerveggi,
fasteignamöt, bílslys o.fl. o.fl. Eng-
inn er sérfræðingur í öllum þess-
um málum og matsgerðirnar bera
keim af því. Almenningur sem á
oft allt sitt undir í ágreinings-
málum um galla á heimtingu á
meiri fagmennsku.
Hvað er til ráða
Höfundur telur að matsmenn
eigi að undirgangast próf og fá
formlega viðurkenningu sem mats-
menn á vissum sviðum og undir-
gangast faggildingu á því sviði og
færast á þann hátt á lista hjá dóm-
stólum. Þeir ættu að hafa menntun
á sviðinu og langa starfsreynslu.
Þeir ættu að fara á sérstök nám-
skeið þar sem m.a. ætti að kenna
siðfræði og grundvallaratriði rétt-
arkerfisins auk matsfræða og
Matsmannafélag Íslands hefur
haldið úti námskeiðum um mats-
fræði. Þeir ættu helst eingöngu að
fást við matsmál á sínu sviði eftir
að þeir öðlast faggildingu til að
varast hagsmunaárekstra en það
getur þó orðið bæði erfitt og raun-
ar tvíeggjað.
Matsmenn mættu ekki vinna á
víxl fyrir lögfræðistofur og dóms-
kerfið og yrðu að velja á milli og
ættu að eiga á hættu að missa
réttindin við brot á þessu atriði.
Alltaf ætti að skipa a.m.k. tvo
matsmenn. Það hefur jákvæð áhrif
á matsstörfin og dregur úr líkum á
spillingu.
Dómari ætti alltaf að skipa
matsmenn sjálfur eftir að hafa
fengið staðfestingu lögmanna á því
að ekki liggi fyrir vanhæfi.
Evrópudómstólar munu hafa
gert athugasemdir við val á sér-
fróðum meðdómendum og dóm-
stólar á Íslandi munu hafa breytt
verklagsreglum. Það er kominn
tími til að taka á matsmannakerf-
inu sem raunverulega er rotið.
Er matsmannakerfið okkar
ógnun við réttaröryggi?
Eftir Ríkharð
Kristjánsson » Greinin fjallar um
matsmannakerfi
dómstólanna á Íslandi
og þá ógnun við réttar-
öryggi sem höfundur
telur fólgna í því kerfi.
Ríkharður Kristjánsson
Höfundur er verkfræðingur og hefur
starfað sem matsmaður og meðdóm-
ari við íslenska dómstóla í 40 ár.
rkr@efla.is
Móttaka aðsendra greina
Morgunblaðið er vettvangur lifandi umræðu í landinu og birtir aðsendar grein-
ar alla útgáfudaga.
Þeir sem vilja senda Morgunblaðinu greinar eru vinsamlega beðnir að nota
innsendikerfi blaðsins. Kerfið er auðvelt í notkun og tryggir öryggi í sam-
skiptum milli starfsfólks Morgunblaðsins og höfunda. Morgunblaðið birtir
ekki greinar sem einnig eru sendar á aðra miðla.
Kerfið er aðgengilegt undir Morgunblaðslógóinu efst í hægra horni forsíðu
mbl.is. Þegar smellt er á lógóið birtist felligluggi þar sem liðurinn „Senda inn
grein“ er valinn.
Í fyrsta skipti sem innsendikerfið er notað þarf notandinn að nýskrá sig inn
í kerfið. Ítarlegar leiðbeiningar fylgja hverju þrepi í skráningarferlinu. Eftir að
viðkomandi hefur skráð sig sem notanda í kerfið er nóg að slá inn kennitölu
notanda og lykilorð til að opna svæðið. Hægt er að senda greinar allan sólar-
hringinn.
Nánari upplýsingar veitir starfsfólk Morgunblaðsins alla virka daga í síma
569-1100 frá kl. 8-18.