Morgunblaðið - 23.03.2018, Síða 78

78 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 22. MARS 2018
Ekki enn eina morðsöguna
Sænskar spennusögur hafa notið
hylli hér á landi undanfarin ár, ekki
síður en víðar um heim, en Lutte-
man segir að sér hafi ekki þótt
spennandi að skrifa enn eina morð-
söguna. „Ég hafði ekki rekist á bók
eins og mig langaði til að lesa og
ákvað því að skrifa hana sjálfur. Í
fyrstu var ég ekki viss hvaða nátt-
úruverndarmálefni ég myndi taka
fyrir en datt svo niður á nashyrn-
inga. Ég byrjaði með smásögu en
eftir því sem ég áttaði mig betur á
vandanum óx verkið og varð loks að
skáldsögu,“ segir Lutteman og bæt-
ir við að á síðasta áratug hafi dráp
á nashyrningum aukist svo að við
blasir að þeir deyi út á næstu ára-
tugum. „Fyrir áratug drápu veiði-
þjófar um tíu nashyrninga á ári til
að komast yfir horn þeirra, sem er
svo lítið að segja má að það hafi
varla verið vandamál. 2007 voru
drápin komin upp í þrjátíu dýr, þau
voru áttatíu 2008, síðan 120 svo 380
og undanfarin þrjú ár hafa verið
drepnir meira en þúsund nashyrn-
ingar á ári.
Framan af áttuðu vísindamenn
sig ekki á því hvers vegna veiði-
þjófnaðurinn hefði margfaldast á
svo skömmum tíma, enda hirða
menn ekki kjötið, láta hræin liggja
eftir að hafa skorið af þeim hornin.
Í ljós kom svo að nýr orðrómur fór
af stað í Víetnam um það að hægt
væri að lækna krabbamein með
nashyrningshornadufti. Lífsgæði
fólks hafa aukist mjög hratt í Víet-
nam og efnahagur fólks hefur batn-
að, en heilbrigðiskerfi landsins hef-
ur ekki batnað að sama skapi og
þar eru því margir örvæntingar-
fullir krabbameinssjúklingar. Þar í
landi er líka hefð fyrir því að nota
líkamshluta dýra til lækninga og
því flaug þessi orðómur víða.“
Lutteman segir mestar líkur á að
orðrómurinn hafi farið af stað
vegna þess að glæpahópar hafi séð
sér leik á borði að búa til eftirspurn
sem þeir gætu síðan uppfyllt og það
hafi heldur en ekki gengið eftir.
„Hvert kíló af nashyrningshorni
kostar nú 100.000 dollara [um tíu
milljónir króna] og það er því dýr-
ara en gull í Víetnam. Þegar upp-
hæðir ná slíkum hæðum koma alls-
kyns alþjóðlegir glæpahringir og
-gengi til sögunnar og sendifull-
trúar frá Víetnam og Kóreu hafa
verið duglegir við að smygla nas-
hyrningshornum frá Afríku í dipló-
matapósti.“
Eins og kókaín — án áhættu
Hvað veiðiþjófana varðar þá seg-
ir Lutteman að engan skyldi undra
þó að þeir séu tilbúnir að leggja
ýmsar hættur á sig til að ná í nas-
hyrningshorn, enda dugi launin sem
þeir fái fyrir eitt slíkt horn til að
fæða meðalfjölskyldu í tvö ár. Einn-
ig skipti máli í þessu sambandi að
milliliðirnir, þeir sem smygli horn-
unum milli landa, fái ekki eins
harkalega meðferð hjá yfirvöldum
ef þeir eru staðnir að verki og ef
þeir væru að smygla kókaíni til að
mynda. „Financial Times skrifaði
fréttaskýringu um smygl og verslun
með nashyrningshorn og valdi
greininni fyrirsögina: Eins og kók-
aín – án áhættu.“
Eins og nefnt er í upphafi hefst
bókin með því óþokkar ráðast á
nashyrning í Kolmården-dýrgarð-
inum skera af honum hornið.
Lutteman segir að þótt það hafi
verið skáldskapur hans hafi það
einmitt gerst í París stuttu eftir að
bók hans kom út í Svíþjóð. Eins fari
glæpagengi um Evrópu í leit að
uppstoppuðum nashyrningum til
þess að skera af þeim hornin.
– Nú hafa menn gripið til ýmissa
ráða til að reyna að stemma stigu
við þessari ósvinnu, eins og til að
mynda með því að deyfa dýrin og
skera hornin af þeim sjálfir.
„Já, vissulega, en það er aðeins
hægt að gera ef dýrin eru ekki of
mörg. Á svæði eins og Kruger-
þjóðgarðinum í Suður-Afríku eru
sjö þúsund nashyrningar á tuttugu
þúsund ferkílómetrum. Svo vaxa
hornin aftur á um fimm árum og
því þyrfti að endurtaka þetta. Því
til viðbótar þá er hornið ekki tekið
allt þegar þetta er gert heldur
verður eftir um það bil kíló af horni
í rótinni sem er nóg fyrir veiðiþjóf.
Einnig notar ein tegund nashyrn-
inga hornið til að ýta gróðri til til að
ná til fæðu sinnar og myndi því
svelta ef hornið yrði tekið. Svo sýna
dæmin að hornlausir nashyrningar
eru líka drepnir, stundum af veiði-
þjófum sem elt hafa þá uppi og
þegar þeir sjá að hornið er af vilja
þeir ekki lenda í því aftur.
Menn hafa líka gripið til þess að
eitra hornin, sem veiðiþjófi er aug-
ljóslega sama um, og eins að lita
þau, en þar sem veiðin fer yfirleitt
fram að nóttu til eða í ljósaskipt-
unum sér veiðiþjófurinn ekki litinn
fyrr en hann er búinn að drepa dýr-
ið og skera af því hornið.
Eina varanlega leiðin er að
breyta hugarfari fólks og menn eru
að reyna það með auglýsingaher-
ferðum í Asíu, en það er erfitt við
að eiga þegar hagnaðarvonin er svo
mikil. Það er lykilatriði að draga úr
eftirspurninni, því ef til er auðkýf-
ingur sem vill kaupa eitthvað er
líka til einhver sem vill skaffa hon-
um það.“
Fræðandi spennusaga
Blóðmáni er spennusaga, eins og
getið er, og Lutteman segir að það
sé gert með ráðnum hug að skrifa
bók með svo mikilvægu inntaki sem
spennubók. „Ef ég hefði skrifað
blaðamannsbók, líkt og ég hef gert
áður, myndi ég kannski selja fáein-
ar þúsundir eintaka og væntanlega
væru flestir sem keyptu bókina
hvort eð er sammála mér. Með því
að hafa þetta spennubók þá getur
fólk lesið hana eins og hvern annan
skandinavískan reyfara og þá
fræðst um mjög mikilvægt málefni í
leiðinni.“
Söguhetja bókarinnar, rokkarinn
Rob Chazey, á í sálarkreppu þegar
bókin hefst, búinn að ná eins langt
og hann langaði að ná, búinn að
höndla frægðina, en líf hans er inn-
antómt. Fyrir ráð markaðsstjóra
tók hann að sér nashyrning í Mó-
sambík til að sýnast umhverfis-
vinur, en þegar hann fékk póst frá
þjóðgarðinum í Suður-Afríku þar
sem nashyrningurinn var hýstur
um að dýrið hefði verið fellt til að
ná af því horninu hélt hann af stað
til að kynna sér málið. Það verður
til þess að hann finnur nýjan til-
gang í lífinu, en líka að hann þarf
að glíma við grimmlynda óþokka.
Það er því ekki bara dýr í bókinni,
heldur líka persóna og leit hennar
að hamingju.
Lutteman segir að sér þyki lík-
legt að Rob Chazey muni snúa aft-
ur í skáldverki síðar, enda sé hægt
að gera ýmislegt við stjörnu sem á
sæg af seðlum og vílir ekki fyrir sér
að brjóta reglur til að ná sínu fram.
„Svo getur hann beitt sér á sam-
félagsmiðlum á markvissari og
áhrifameiri hátt en gengur og ger-
ist. Í Blóðmána áttar hann sig á því
að hann getur ekki treyst á yfirvöld
í baráttunni gegn þeim sem kaupa
og selja nashyrningshorn, en hann
getur notað frægð sína til að fletta
ofan af þeim. Hann birtist þó ekki
strax, ég er að skrifa annarskonar
bók sem stendur, öðruvísi bók en
ég hef áður skrifað.“
Spennusaga með mikilvægu inntaki
& Í sænsku spennusögunni Blóðmána glímir rokkstjarna í tilvistarkreppu við veiðiþjófa & Höfundur
bókarinnar segir að skammt sé í að nashyrningar séu aldauða ef svo fer fram sem horfir
Ljósmynd/Úr einkasafni
Spennubók Rithöfundurinn og blaðamaðurinn Markus Lutteman í vettvangskönnun í Kruger-þjóðgarðinum
VIÐTAL
Árni Matthíasson
arnim@mbl.is
Spennusagan Blóðmáni hefst þar
sem óþokkar ráðast á nashyrning í
Kolmården-dýragarðinum skammt
frá Norrköping í Svíþjóð og skera
af honum hornið. Um líkt leyti áttar
sænski rokkarinn Rob Chazey sig á
því, þar sem hann stendur á hátindi
frægðarinnar í New York, að líf
hans er innantómt hjakk. Nánast
fyrir tilviljun fer hann að kynna sér
hvað valdi því að glæpagengi sækist
svo hart eftir nashyrningahornum
að skammt er í dýrin hverfi fyrir
fullt og allt — verði útdauð.
Höfundur Blóðmána, sænski rit-
höfundurinn og blaðamaðurinn
Markus Lutteman, kom hingað til
lands í síðust viku til að kynna bók-
ina sem Ugla gaf út á íslensku í
þýðingu Elínar Guðmundsdóttur.
Þetta er ekki fyrsta bókin sem
Lutteman skrifar, hann hefur gefið
út nokkrar heimildabækur um ýmis
efni, en einnig skrifaði hann fyrstu
þrjár bækurnar í bókaröðinni um
Zack með Mons Kallentoft. Blóð-
máni er aftur á móti fyrsta skáld-
saga hans.
„Ég var svo heppinn að vera með
skilningsríka yfirmenn á meðan ég
var í blaðamennskunni,“ segir
Lutteman, „og þeir gáfu mér frí
þegar ég þurfti að skrifa, en síðustu
þrjú ár hef ég eingöngu skrifað
bækur. Ég byrjaði á að skrifa bæk-
ur tengdar blaðamennsku, en svo
leitaði Mons Kallentoft til mín um
að skrifa með sér Zack-bækurnar,
og ég tók því vel enda langaði mig
til að fara að skrifa skáldskap. Sam-
starfsbækur okkar urðu fjórar, en
eftir fjórðu bókina ákvað ég að
hætta, lét Mons vita af því með
góðum fyrirvara, enda var ég þá
með hugmyndina að Blóðmána í
huga – hef lengi verið áhugasamur
um umhverfismál og náttúruvernd
og mig langaði til að skrifa spennu-
bók sem væri með náttúrvernd-
arívafi.“
Ekki er bara að menn séu að
nota nashyrningshorn til
lækninga, heldur segir Mark-
us Lutteman að sá kvittur sé
kominn af stað í Kína að
vinna megi undralyf úr asna-
húð.
Í Tansaníu sé því svo komið
að þar vakni fátækir bændur
upp við að búið sé að stela
ösnum þeirra og þeir hafi
ekki efni á að kaupa nýja þar
sem asnaverð hafi snarhækk-
að. Það sé auðvelt að koma
af stað slíkum orðrómi í lönd-
um þar sem dýrahlutar hafa
verið notaðir til lækninga um
aldir.
Undralyf úr
asnahúð
ASNARÁN Í AFRÍKU
Smáralind | Kringlunni | Reykjanesbæ | sími 511-2022 | www.dyrabaer.is
LÍKA FYRIR STÓRU
HUNDANA
– fyrir dýrin þín