Breiðfirðingur - 01.05.2015, Blaðsíða 87

BREIÐFIRÐINGUR 87SAGNFRÆÐINGAR SK IFA UM BREIÐAFJÖRÐ
svo að feðraveldi sé kerfi félagslegs valdastrúktúrs þar sem karlmenn
drottna, kúga og nýta konur.10
Helstu forsendur þess að við getum skilið valdastrúktúr nítjándu
aldar íslensks samfélags eru einmitt að skilja grunn samfélagsins sem
stendur á styrkum stoðum feðraveldisins. Aftur á móti er það rétt að
einhverju leyti að konur eigi einhvern þátt í viðhaldi feðraveldisins
og kúgun eigin kyns og því enn frekar mikilvægt að nota feðraveldi
sem greiningartæki. Ekki er hægt að greina stöðu kvenna í samfélagi
í gegnum ríkjandi viðhorf heldri karla nema með því að greina valdið
sem þrífst í samfélaginu og feðraveldið sem valdið þrífst í. Því er
nauðsynlegt að skilgreina hvað átt er við með hugtökunum „valdi“ og
„valdastrúktúr“ og gera grein fyrir kenningu Michels Foucaults um
„lífvald“.
Lífvaldskenningin var tekin og yfirfærð yfir í íslenskt nítjándu aldar
samfélag til að greina birtingarmynd valds í samfélaginu.11 Kenning
hans skýrir betur hvernig valdastrúktúr þrífst á nítjándu öld og hvaða
áhrif það hafði á gerandahæfni kvenna. Kenningin skýrir hvernig
einstaklingar og konur voru beitt valdi þar sem valdið nær kjölfestu
sem rótgróið fyrirbæri og verður normið. Það gerjast innan frá og tekur
sér stöðu innan sjálfsveranna en birtist ekki sem utanaðkomandi afl. Til
þess að slíkt vald geti þrifist þarf það á samfélagsþegnum að halda sem
taka að sér að viðhalda því. Það gera þau með því að taka þátt í beitingu
þess, gagnrýnislaust.
Ein af ástæðunum er að í gegnum söguna hefur farið fram kerfislæg
innræting á samfélagsþegnum sem gerir það að verkum að kerfið er
byggt utan um okkur og af okkur. Bælingartilgáta Foucaults skýrir
hvernig slíkt getur gerst. Vald þrífst ekki nema með bælingu, sem felur í
sér að eitthvað sé dæmt til að hverfa af sjónarsviðinu. Sögulegt samhengi
skiptir miklu máli en mikilvægt er að gera sér grein fyrir því til að geta
rannsakað söguleg viðfangsefni, sérstaklega þar sem samfélagslegt
10 Judith M. Bennett, History Matters, bls. 55–57. Sjá nánar um mismunandi skil grein-
ingar á feðraveldi eftir mismunandi femínískri hugmyndafræðilegri nálgun, Margaret L.
Andersen, Thinking about women, bls. 89, 317, 386–390 og 406.
11 Sara Hrund Einarsdóttir, Tilfærsla valds breiðfirskra karlmanna til kvenna,. bls. 22–22.