Tímarit Máls og menningar - 01.09.2010, Síða 17

J ó n S i g u r ð s s o n s n ý r a f t u r
TMM 2010 · 3 17
Vér verðum að færa Jón Sigurðsson til ársins 1908.“ Og þá hefði hann
séð sjálfstæðismálið „vaxa fram og þroskast“, komið auga á „nýjar leiðir“
og örugglega ekki alltaf staðið „í sömu sporum“. Þá hefði komið í ljós
að Jón Sigurðsson hefði ekki viljað „reisa framtíð Íslands á brúuðu
kviksyndi“ þar sem Danir væru „við annan brúarendann og fela þeim
alger umráð yfir hinum“.10 Með öðrum orðum: Jón forseti hefði verið á
móti uppkastinu. Þessi málflutningur virðist hafa fallið í frjóan jarðveg
hjá þjóðinni, að minnsta kosti hjá karlmönnum sem orðnir voru 25
ára gamlir og höfðu kosningarétt til alþingis. Þeir frambjóðendur sem
studdu uppkastið féllu hver um annan þveran í þingkosningunum í
september 1908. Var það þar með úr sögunni.
Jón Sigurðsson er ekki dáinn
Baráttan um uppkastið minnir okkur á að Íslendingar sóttu ekki fram
til sjálfstæðis í einni órofa fylkingu, líkt og stundum er látið í veðri vaka.
Dæmin sem hér hafa verið rakin um það hvernig nafn Jóns Sigurðs­
sonar var notað, eða misnotað, í stjórnmálabaráttunni eru til marks
um að hvorki áköfustu sjálfstæðissinnarnir né heldur hinir sem fara
vildu hægar í sakirnar áttu í vandræðum með að spenna Jón fyrir sinn
pólitíska vagn.
Þannig hefur það jafnan verið. En oftast hafa Íslendingar verið sam­
mála um Jón og mikilvægi hans fyrir sjálfstæði Íslands. Þegar full­
veldinu var fagnað við Stjórnarráðshúsið í Reykjavík sunnudaginn 1.
desember 1918 sagði Sigurður Eggerz ráðherra að sá sigur sem íslenska
þjóðin fagnaði þennan dag væri árangur af baráttu þjóðarinnar í nær­
fellt heila öld. Ástæðulaust væri að nefna nöfn allra þeirra manna sem
þar hefðu lagt hönd á plóg annarra en Jóns Sigurðssonar „sem sagan
hefur lyft hátt yfir öll önnur á sínum breiðu vængjum“.11 Og Morgun­
blaðið skrifaði að þennan sigurdag ætti þjóðin að „dvelja í lotning við
minningu hans“.12 Þetta var í stíl við þá glæstu mynd sem dregin var upp
af Jóni við lýðveldisstofnunina 1944. Hann var sá einstaklingur öðrum
fremur sem hafði lagt grunn að sjálfstæði þjóðarinnar, var sagt seint og
snemma. Lýðveldið var hans verk. Um þetta voru allir nokkurn veginn
sammála, hvort heldur þeir voru til vinstri eða hægri í stjórnmálum.
Lýðveldisdaginn sjálfan birtu bæði Morgunblaðið og Tíminn veglega
mynd af honum á forsíðu. Það gerði Þjóðviljinn reyndar ekki en mynd af
þjóðhetjunni fylgdi grein Einars Olgeirssonar um sjálfstæðisbaráttuna
þar sem sagði að þjóðin hefði alla tíð fylkt sér um stefnu Jóns, – „stefnu
íslenzks frelsis“.13