Tímarit Máls og menningar - 01.09.2010, Blaðsíða 122

D ó m a r u m b æ k u r
122 TMM 2010 · 3
Gunnar Kristjánsson
Hermt frá guðsglímu
Árni Bergmann: Glíman við Guð. Bjartur, 2008.
„Nú herm frá trúarbrögðum þínum mér.“ Þannig þýðir Bjarni frá Vogi eina
þekktustu spurningu í þýskum bókmenntum, Grétuspurninguna, eða spurn­
inguna sem Gréta ber upp við Fást („Nun sag, wie hast du’s mit der Religion?“
I. 3415.) Hún á ekki von á miklu enda er spurningum um trú ekki auðsvarað
og þá allra síst spurningum um Guð enda fær Gréta ekki óyggjandi svör frá
Fást þar sem höfundurinn Jóhann Wolfgang von Göthe hafði ekki skýr svör á
reiðum höndum við slíkri spurningu þótt annað kæmi á daginn í uppfærslu
Borgarleikhússins s.l. vetur.
Glímu mannsins við Guð linnir ekki, hún birtist í ýmsum myndum allt frá
því Jakob, einn ættfeðra Ísraelsmanna, glímdi við „mann“ nokkurn heila nótt
samkvæmt Fyrstu Mósebók og hafði sigur. En þegar sól rann upp kom í ljós að
maður þessi var Guð, Jakob gekk haltur eftir glímuna „vegna mjaðmarinnar“.
Það felst í sögunni að glíman er ekki aðeins hugarleikfimi heldur er maðurinn
allur undir lagður, líkami og sál, allt sem honum heyrir til, tilvist hans öll
mætti jafnvel segja. Þannig er glíma mannsins við Guð, þar er ekkert undan
skilið. Og spyrja mætti hvort nokkur maður geti verið hér stikkfrí. Sögur af
þessum viðskiptum eru því margar en langt er síðan Guð hefur mætt mann­
inum sem jafningi eins og í þessari sögu.
Mynd mannsins af Guði tekur breytingum og þar af leiðandi einnig sú glíma
sem hann er boðaður til. Það var ekki að ástæðulausu að Karen Armstrong,
fyrrverandi nunna, tók sig til og skrifaði Sögu Guðs (1993), sem varð metsölu­
bók, undirtitill bókarinnar er Frá Abraham til samtímans: fjögurþúsund ára
leit að Guði. Þar er hennar eigin glímu einnig lýst. Grétuspurningin er sjaldan
langt undan, það sýnir meðal annars sá bókafjöldi sem um efnið birtist á öllum
heimsins tungumálum og margar þeirra lenda á metsölulistunum. Þeir sem
hafa ótvírætt svarað spurningunni um tilvist Guðs játandi telja það kannski
ekki lengur eins sjálfsagt og áður og þeir sem töldu afdráttarlaust nei vera rétta
svarið eru einnig í óvissu.
Guðshugtakið hefur ekki reynst guðfræðingum tuttugustu aldar auðvelt
viðfangs, enda hefur trúin og allt sem henni heyrir til sjaldan ef nokkurn tíma
lifað eins erfiða tíma og frá lokum nítjándu aldar og fram eftir allri tuttugustu
öld, þá stóð ein lengsta og skæðasta aðför að guðdóminum sem vestræn menn­
ing hefur séð. Heimspekingarnir túlkuðu Guð sem spegilmynd mannsins
(Feuerbach), ópíum fyrir fólkið (Marx) og sálfræðingar sem sjálfsblekkingu
mannsins sem neitar að þroskast (Freud). „Guð er dauður og við höfum drepið
hann“ sagði prestssonurinn Friedrich Nietzsche, lengra varð ekki komist í þá
átt. Vísindin fóru sigurför um menningarsviðið, listin var ný trú og listamenn­