Tímarit Máls og menningar - 01.09.2010, Blaðsíða 134

D ó m a r u m b æ k u r
134 TMM 2010 · 3
umdeildur og tónlist hans stóð lengi vel eins og óárennilegur og ósigrandi
klettur í íslensku tónlistarlandslagi.
Af þeim verkum sem gerð hafa verið um Jón verður bók Árna að teljast gefa
heiðarlegasta mynd af honum, enda er það greinilega takmark Árna – að segja
allt og draga ekkert undan. Það takmark er líka í góðu samræmi við orð Jóns
sjálfs sem Árni vitnar í framan við meginmál:
Lífið er svo nátengt listinni, það á ekki að dylja neitt. Ég vil vera eins og opin bók,
og allir mínir gallar og allar mínar syndir og allt saman má koma fram, því það
er nátengt minni list. Það er allt opið. Við erum að gefa okkur sjálfa, við erum að
gefa okkar sál frá dýpstu hjartarótum í listinni, og þá mega menn líka hafa hitt til
skýringar ef þeir vilja. (Viðtal Jónasar Jónassonar við Jón í þættinum „Í vikulokin“
á rás eitt, árið 1964).
Árni segir í upphafi bókarinnar: „Ekki er hann ávallt viðkunnanleg söguhetja
en hér er leitast við að bregða upp réttlátri mynd af kostum hans og göllum. Af
hvoru tveggja átti hann nóg.“ (Bls. 8) Þetta er raunar kjarni málsins. Jón Leifs
virðist hafa verið stórbrotinn bæði í göllum sínum og kostum og ekki hægt að
afgreiða hann með einföldunum. En einkunnarorð bókarinnar gefa fleira upp
um Jón en þá ósk hans að vera lesinn eins og opin bók. Líf hans og list eru tengd
órjúfandi böndum, og allt hans líf var list hans í fyrsta sæti og ástvinir hans og
vinir urðu að lúta því. Enda var Jón kornungur þegar tónlist og reyndar fleiri
listgreinar áttu hug hans allan. Í æsku hélt Jón dagbók og þar er þessi færsla í
janúar árið 1915. Jón var þá 16 ára.
Það er stundum, að það leggst á mig einhver löngun, til þess að skrifa hjá mér hugs­
anir mínar. Það er einkum ef hugsanirnar eru á einhvernhátt mikilsverðar, áköf
hryggð, áköf gleði eða einhverjar aðrar æstar tilfinningar í hugsana­„formi“. Þá
setur að mér einhverja löngun til að gera pennann og pappírinn að trúnaðarvinum
mínum og ég skrifa og skrifa mér til hugsvölunar og ánægju. Þessir trúnaðarvinir
mínir virðast létta undir með mér og svala huganum, ef málefninu er þannig varið.
(Bls. 33)
Á þessum tíma fékk Jón útrás fyrir langanir sínar og hugsanir með ýmsum
hætti, hann orti ljóð, sótti leiksýningar og æfði sig á píanóið – og lesefnið var
sjaldnast skólabækurnar, heldur Werther ungi eftir Göthe og önnur rómantík
– en tónlistin var þó alltaf efst í huga hans. Þetta sama ár, 1915, sá hann leik­
sýninguna Galdra­Loft og ákvað strax þá að semja tónlist við verkið um leið og
hann hefði aflað sér þekkingar til þess – hann stóð við það og gekk með tón­
smíðina í maganum árum saman.
Þrátt fyrir þá fullvissu Jóns frá fyrstu tíð að hann væri snillingur sem hefði
mikilvægu hlutverki að gegna – eða kannski einmitt vegna þess – var líf hans
varðað vonbrigðum á tónlistarsviðinu. Hann var á átjánda árinu þegar hann
hélt til náms í Leipzig í Þýskalandi og ætlaði sér þá að verða mikill píanóleikari.
Þegar á hólminn var komið reyndist það honum ofviða þrátt fyrir þrotlausar