Tímarit Máls og menningar - 01.09.2010, Blaðsíða 114

D ó m a r u m b æ k u r
114 TMM 2010 · 3
aðallega í afstöðu hans til litanna. Það er að segja, að Svavar, ólíkt nánast öllum
samherjum sínum, taldi að með litum, einum og sér, mætti segja allt sem segja
þyrfti í myndlist. Af því leiðir ekki að listsýn hans hafi verið algjörlega huglæg
– abstrakt. Í rauninni eru fáir íslenskir listmálarar eins hlutbundnir og Svavar,
því í langflestum málverkum hans djarfar fyrir einhvers konar landslagi,
himinhnöttum, dýralífi, húsum, bátum eða dulkóðuðu mannlífi; áhorfandinn
þarf einungis að gefa sér góðan tíma til gaumgæfa það sem hann sér. Ég á fyrst
og fremst við það að viðhorf Svavars til myndefnisins og áhrifamáttur mynd­
anna í heild sinni birtast ekki í mótífinu eða strúktúrnum, heldur í litunum:
hvellum andstæðulitum, samspili margra heitra lita, mótun þessara lita með
penslum eða spöðum og mismunandi áferð þeirra. Kannski er það vegna þess
hve liturinn skiptir Svavar miklu máli sem honum reynist svo létt að breyta um
byggingastíl, ef svo má segja, sjá til dæmis svokallað strangflatatímabil hans á
sjötta áratugnum sem margir hafa velt vöngum yfir. Fram til þess síðasta var
litasýn Svavars svo þróuð, að hann þurfti ekki annað en slengja saman tveimur
alls óskyldum litum á hvíta örk til að skapa myndir sem hreyfa við okkur. Síðan
má endalaust velta fyrir sér – og ómaksins vert að gera það – hvaðan Svavari
kemur þessi litasýn. Kannski ofan úr jöklum?
Hinn andstyggilegi snákur
Ég hefði gjarnan viljað sjá Kristínu brjóta til mergjar þessi og önnur álitamál
sem tengjast Svavari, að brjóta upp krónólógískan frásagnarmáta bókar sinnar
með sneiðmyndum af eðli línudans listamannsins á mörkum hins hlutlæga og
huglæga, svo eitt dæmi sé nefnt. Og hvað með áhrif Légers, eru þau ekki öllu
meiri á Svavar, a.m.k. í upphafi ferils hans, en menn hafa talið? Meint „trú­
skipti“ Svavars, það er skyndileg stefnubreyting í geómetríska átt árið 1952,
kalla líka á ítarlega umfjöllun, svo mjög sem geómetrían var á skjön við allt sem
Svavar hafði gert fram að því. Svo mætti draga saman samskipti Svavars við
COBRA­hópinn („þann andstyggilega snák“, eins og hann kallaði hann í
grein); var hann nokkurn tímann þátttakandi í honum af fúsum vilja, eins
sífellt er hamrað á í öllum skrifum um listamanninn, eða taldi hann fyrir­
bærið sér óviðkomandi? Við því hefur Kristín ekki afdráttarlaust svar. Á móti
kemur að hún heldur býsna vel á spöðunum þegar kemur að því að koma
orðum að framvindunni á margbrotnum ferli Svavars og heldur þá flestum
samskiptum og atburðum til haga sem máli skipta; við þekkjum þessa elju
hennar af Kjarvalsbókinni. Og dregur þá margt nýtt og skemmtilegt fram, til
dæmis úr bréfum Svavars, en eins og margir vita var tungutak hans kjarn­
mikið upp á skaftfellskan máta – jafnvel á dönsku.
Sitthvað er samt í hlutlausri frásögn Kristínar sem kallar á frekari útlistun.
Á bls. 51 nefnir hún að í myndum frá fyrstu mánuðum Svavars í Kaupmnna­
höfn (1935) sé að finna áhrif frá þýskum expressjónisma. Hvar getur hann hafa
komist í tæri við þann isma? Er ekki líklegra að hann hafi séð enduróman
þýska expressjónismans í verkum norrænu módernistanna, Jais Nielsen, Axels