Tímarit Máls og menningar - 01.09.2010, Blaðsíða 69

K á s e r í u m S t u r l u Þ ó r ð a r s o n , h ö f u n d N j á l u
TMM 2010 · 3 69
menn sem uppi voru á ritunartíma Íslandsklukkunnar; stjórnmála­
menn, kirkjuhöfðingja eða fræðimenn, og rökin myndu snúast um hver
hefði verið líklegastur til að aðhyllast þau viðhorf sem lesa mætti úr
verkinu eða hafa gleggst þekkt til sögutíma og persóna bókarinnar. Og
margt fróðlegt myndi eflaust skolast með í þeim pælingum.
Fyrir fólk sem er handgengið skáldskap og bókmenntum, hvort sem
það væru höfundar, fræðimenn eða lesendur, myndi það hinsvegar
blasa við að enginn nema þrautþjálfaður rithöfundur gæti hafa skrifað
verk eins og Íslandsklukkuna; einhver sem hefði lagt í það líf sitt og
metnað í langan tíma að búa til prósaverk. Og þegar litið væri yfir sviðið,
Ísland á tímum seinni heimsstyrjaldarinnar, þegar geta má sér þess
til að Íslendingar hafi verið svona tvöfalt fleiri en þeir voru á 13. öld,
þá koma mjög fáir til greina: menn myndu fljótt staðnæmast við nöfn
Þórbergs, Gunnars Gunnarssonar, Halldórs Kiljan … listinn yrði ekki
miklu lengri. Og síðan myndu þeir sem læsu líka Heimsljós og Sjálfstætt
fólk fljótt finna fyrir sömu röddinni á bakvið öll verkin, og ekki þurfa
fræðilega rannsókn til.
Á þennan hátt hlýtur röksemdafærsla Helga á Hrafnkelsstöðum að
beina augum að Sturlu Þórðarsyni; hann er hið nafnkunna stórskáld
þessa tíma – var í fullu fjöri, um sextugt, þegar talið er að Njála hafi
verið skrifuð, og loks kominn með almennilegt næði í kringum sig til
að helga sig skriftum eingöngu. Sumir hafa bent á minna innblásin verk
hans, eins og hina pöntuðu Hákonarsögu, og sagt ólíklegt að höfundur
hennar hafi skrifað Njálu. En með sömu rökum væri hægt að halda
fram að útilokað væri að sami maður hefði skrifað ævisögu Einars ríka
og Bréf til Láru – þótt við reyndar vitum betur. Og gegn þessum rökum
er nærtækara að skoða Íslendingasögu, en sá sem þetta skrifar á erfitt
með að finna margt í íslenskum fornritum sem stendur bestu köflum
hennar miklu framar; nægir að nefna lýsinguna á Flugumýrarbrennu í
meðförum Sturlu og aðdraganda hennar.
Að sama skapi leiðir margt í röksemdafærslu Barða Guðmundssonar
óhjákvæmilega í átt til Sturlu, eins og þegar hann skoðar vísbendingar
í Njálu um það sem nú er kallað „hneigð“ höfundarins, það er afstaða
hans til samtíðarmanna og ­viðburða, og sömuleiðis beinar hliðstæður í
mannlýsingum á milli Njálu og Íslendingasögu. Að þessu hvoru tveggja
mun ég víkja nánar, en um sumar röksemdafærslur Barða, sem lesa má
í stórmerkri bók með greinum hans (Höfundur Njálu; safn ritgerða –
1958), má segja að hann þurfi hreinlega að taka krók fram hjá Sturlu til
að komast að sinni eigin niðurstöðu.
Skýringuna á því hvers vegna menn virtust hafa tilhneigingu til að