Tímarit Máls og menningar - 01.09.2010, Qupperneq 70

E i n a r K á r a s o n
70 TMM 2010 · 3
útiloka Sturlu fyrirfram má kannski finna í formála Einars Ólafs Sveins­
sonar að Njáluútgáfu Fornritafélagsins frá 1954. Einar var auðvitað slíkt
átorítet um Njálu að um yfirburðaþekkingu hans efaðist enginn. En
þótt EÓS velti í formálanum vöngum um hugsanlegan höfund virðist
sem hann afskrifi Sturlu Þórðarson fyrirfram og þá vegna ókunnugleika
Njáluhöfundar á staðháttum í Dölum; hann telur meðal annars að
lýsingin á því þegar Gunnar á Hlíðarenda, dulbúinn sem Kaupa­Héðinn,
felur sig „í fjöllunum millum Laxárdalsbotns og Haukadals“ sé í meira
lagi hæpin; „og ekki verður talið kunnuglega sagt frá för Gunnars úr
fjöllunum“. (Brennu­Njáls saga – Hið íslenzka fornritafélag, Reykjavík
1954). En þannig ókunnugleiki um staðhætti þar vestra myndi að
sjálfsögðu útiloka Dalamanninn Sturlu Þórðarson.
En árið 1987 fór Matthías Johannessen vestur í Dali „til að kanna
málið betur. Var í fylgd fróðasta manns sýslunnar um sögu og stað­
hætti, Péturs Þorsteinssonar sýslumanns /…/ En eftirminnilegust var
þó lýsing sýslumanns á orðatiltækinu „í fjöllunum“. Hann taldi að þetta
orðalag sýndi ekki vanþekkingu á staðháttum, heldur þvert á móti og
enginn nema þaulkunnugur Dalamaður hefði getað tekið svo til orða.
„Í fjöllum“ sé langt úr alfaraleið og enginn vegur til þess að ókunnugur
maður hafi getað lýst leiðinni svo vel sem raun ber vitni. Þarna hafi
Dalamaður verið á ferð.“ (Matthías Johannessen: Sagnir og sögupers­
ónur – Reykjavík 1997.)
Við þetta má því bæta að þegar að er gáð virðist staðháttaþekking
Njáluhöfundar vera betri á Vesturlandi en víða annarsstaðar á landinu,
þar með taldir Rangárvellir.
Eins og ég gat um þá er það meðal annars í hugsanlegri afstöðu til
manna á 13. öld sem lesa má úr Njálu sem Barði Guðmundsson byggir
sína merkilegu niðurstöðu, að Þorvarður Þórarinsson af ætt Svínfell­
inga hafi skrifað bókina. Þorvarður er reyndar ekki kunnur að neinum
öðrum bókmenntaverkum, en eigi að síður rökstyður Barði sína kenn­
ingu af aðdáunarverðri hugkvæmni. Eitt af því sem kemur honum á
sporið er þekkileg lýsing Njáluhöfundar á Svínfellingnum Brennu­
Flosa; Barði telur semsé að vegna þeirrar samúðarfullu meðferðar sem
hann fær í bókinni, sér í lagi undir lokin, bendi það eindregið til þess
að einn af afkomendum hans hafi skrifað Njálu, beinlínis til að heiðra
minningu eins af sínum ættfeðrum.
Þetta verður fyrir það fyrsta að teljast afar hæpinn hugsanagangur;
það er þrátt fyrir allt Svínfellingurinn Flosi Þórðarson sem fremur mesta
glæp og níðingsverk sögunnar, er hann brennir inni þau sæmdarhjón
Njál og Bergþóru og þeirra fólk. Að sá verknaður sé lítilmannlegt ill­