Tímarit Máls og menningar - 01.09.2010, Síða 143

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2010 · 3 143
En þegar þeir erfiðleikar sem fylgja því að læra parta hafa verið yfirunnir og
kemur að flutningi, verður galdurinn. Upphafstónarnir í verki eins og Eddu I,
Sköpun heimsins eru þannig að þeir verða fremur skynjaðir en heyrðir – annars
vegar fiðlutónar á hæstu tíðni og hins vegar dýpstu tónarnir sem kontrabassinn
býr yfir – og smám saman vex þessi þunglamalegi og flókni vefur uns maður
stendur inni í ærandi hljómnum sem kemur innyflunum á hreyfingu – og er
eins og söngur fornaldarskrímslis. Þetta á jafnvel enn frekar við um Heklu, sem
er einhver kraftmesta tónsmíð sem fyrirfinnst í gervallri veraldarsögunni eins
og Árni nefnir. Verkið kraumar í iðrum jarðar og inni í mögum flytjendanna
og sprengir sig síðan út með ógnarlátum og hávaðinn er eins og á þungarokks­
tónleikum – og allar vangaveltur um að Jón Leifs hafi verið orðinn hlægilegur
á tímum módernismans verða sjálfar hlægilegar.
Árni hefur sett sér að gera fræðilega grein fyrir fyrirbærinu Jóni Leifs frekar en
tilfinningalega. Þetta er helsti munurinn á bók Árna annars vegar og bók
Ahléns og mynd Hilmars hins vegar. Hér er hægt að fullyrða að þetta hefur
Árna tekist. Hann segir sögu Jóns Leifs eins og hún var, og dregur ekkert
undan.
Því verður ekki neitað að Jón var mistækur listamaður. Mörg tónverk hans eru stór­
brotin og áhrifamikil en önnur eru rýr og fram úr hófi langdregin. En þrátt fyrir alla
varnagla var hann einn merkasti og óvenjulegasti listamaður Íslands á 20. öld. Hann
lifði og dó sannfærður um að íslensk tónsköpun gæti átt erindi við heiminn og ruddi
brautina af stórhug og elju. (Bls. 368)
Hér nær Árni að draga kjarnann í lífi og starfi Jóns saman í eina stutta setn­
ingu og segir tæpitungulaust bæði kost og löst á verkum hans.
Í bestu verkum sínum tókst Jóni Leifs ætlunarverk sitt. Þau eru farvegur djúprar
persónulegrar tjáningar og í þeim fundu landið og sagan loksins sína hljómandi
rödd. Tónlist hans er ómur elds og ísa, og hún mun eiga sinn sess meðal þjóðarinnar
á meðan brimið dynur, fjöllin gjósa og jörð skelfur. (Bls. 368)
Þessi niðurlagsorð bókarinnar eru líka gott vitni um að Árni hefur – þrátt fyrir
hreinan og beinan stílinn – orðið fyrir skáldlegum innblæstri í glímunni við
Jón Leifs.