Tímarit Máls og menningar - 01.06.2013, Side 44

Ve t u r l i ð i G . Ó s k a r s s o n
44 TMM 2013 · 2
trú og pólitík eins og gerist á íslensku alþýðuheimili: Sjálfsagt mál og sann-
indi sem ekki er ástæða til að efast um við eldhúsborðið. Tungan hefur
verið sameiningartákn smáþjóðar sem um langan aldur hefur barist fyrir
því að halda utan um sjálfsmynd sína, skilgreina hana og um leið sjálfa sig
sem hóp. Jafnvel þeir sem leyfa sér að efast opinberlega um þúsundáragildi
tungunnar og gagnrýna íslenska hreintungu stefnu gæta sín á að brjóta ekki
um of gegn þeim normum sem gilda í orðræðu um hana. Staða tungunnar
er svo sjálfsögð og gefin í huga flestra að segja má að jaðri við pólitíska – eða
a.m.k. málpólitíska – ranghugsun að efast um mikilvægi hennar og gildi
fyrir sjálfsmyndina. Það er sem sé nánast „rangt“ að aðhyllast afstæðis-
hyggju gagnvart tungumálinu, og málfræðingar (og aðrir) sem vilja tala um
tungumálið á fræðilegum nótum, um framtíð þess og um hvað sé eðlilegt
í þeim breytingum sem kunna að verða á því, þeir þurfa að eiga í vasanum
annars konar orðræðu til að geta talað við „venjulegt“ fólk þegar komið er
heim að eldhúsborðinu eða í fermingarveisluna. Og jafnvel sannfærðir póst-
módernistar eru oft og einatt lítið afstæðir þegar kemur að tungumálinu.
Það er helst að einn og einn mannfræðingur menntaður í póstmódernu
andrúmslofti vestanhafs yfirfæri skoðanir sínar á tungumálið og gagnrýni
ríkjandi viðhorf til málbeitingar og málhegðunar í anda íslenskrar mál-
stefnu. Aðrir taka einlæglega undir þegar „spakmælið“ um land, þjóð og
tungu er viðhaft.
Þessi áhersla á tungumálið sem einn af grundvallarþáttum íslenskrar
sjálfsmyndar á sér sögu og hefst sem meðvituð hugmyndafræði á 19. öld þótt
ræturnar liggi dýpra. Það er einfalt að skilja hvað gerðist og fyrir lesendur
þessara hugleiðinga þarf ekki að rekja ástæðurnar. Það er hins vegar ekki eins
sjálfsagt mál né auðskýranlegt, a.m.k. ekki útlendingum, að þessi barátta
skuli enn vera við lýði, næstum 70 árum eftir að markinu var náð, stofnun
lýðveldis sem var markmið sjálfstæðisbaráttu við danska konungsvaldið.
Nú, á tímum alþjóðahyggju og fjölmenningar, heyrast að vísu æ oftar
efasemdaraddir sem sjá galla í hugmyndafræði hinar „heilögu þrenningar“,
lands, þjóðar og tungu. Þannig bendir Guðmundur Hálfdanarson, prófessor
í sagnfræði við Háskóla Íslands, t.d. á að
[þ]jóðartákn og minningar um liðna atburði í sögu þjóðanna, sem áður þjöppuðu
þegnunum saman, [verði] … til þess að útiloka stóra hópa fólks frá þjóðarfjöl-
skyldunni og [leiði] því til sundrungar fremur en sameiningar. Þrenning Snorra
Hjartarsonar, land, þjóð og tunga, sem fram að þessu hefur sannfært Íslendinga um
að þeir væru allir eins og ein fjölskylda og nátengdir landinu, er allt í einu orðin
að ókleifum múr sem hindrar að Íslendingar af erlendum uppruna fái aðgang að
þjóðarheimilinu.16
Af nógu er að taka og nægir að nefna eitt annað dæmi, úr grein sem Guð-
mundur Andri Thorsson skrifaði fyrir meira en áratug. Hann er þar í stórum
vafa um gildi þeirrar áherslu sem lögð hafði verið á þrenninguna heilögu og