Tímarit Máls og menningar - 01.06.2013, Síða 109

„ A ð v e r a m e ð f u l l r i u n d i r m e ð v i t u n d“ : u m M e d ú s u h ó p i n n
TMM 2013 · 2 109
ýmist sem teikn um nýja og framsækna hugsun eða ógn við hið þjóðlega.7
Þannig hafði hugmyndin um framúrstefnu (hversu óljós og misvel skil-
greind sem hún var í þessum skrifum) heilmikil áhrif. Þegar kemur fram
yfir síðari heimsstyrjöld eru þessar átakalínur enn til staðar, en hverfast þá
um módernismann. Samband módernisma og framúrstefnu er umdeilt, en
þó sumir vilji einfaldlega telja framúrstefnurnar sem hluta af umbrotum
módernismans, sem einmitt voru hvað mest áberandi á fyrstu áratugum
tuttugustu aldar, þá eru aðrir sem vilja sjá skýrari skil þarna á milli. Sam-
kvæmt því er framúrstefnan sér fyrirbæri sem á sér aðrar sögulegar rætur
og ólíkar birtingarmyndir frá módernismanum, sem meðal annars kemur
fram í hópastarfsemi og sameiginlegum útgáfum og viðburðum af ýmsu
tagi.8 Þrátt fyrir að íslenskir módernistar hafi að einhverju leyti hópað sig
saman undir merkjum tímaritsins Birtings,9 þá var ekki um neina eiginlega
starfsemi að ræða innan þess ramma, tímaritið virkaði frekar eins og sam-
eiginlegur vettvangur.
Sú móderníska bylting sem skók ljóðið á fimmta og sjötta áratugnum var
því mikilvægur grunnur fyrir Medúsuhópinn, þó ekki væri nema vegna þess
að með módernismanum myndast loks nægilega öflugur menningarlegur
bakgrunnur fyrir framúrstefnuhræringar. Þó virðist sem Medúsumenn hafi
að miklu leyti skilgreint sig í andstöðu við það sem þá var orðinn ‚hefð-
bundinn‘ módernismi,10 eins og til dæmis verk T.S. Eliots og Eszra Pounds –
en í viðtölum við þá Ólaf Jóhann Engilbertsson og Sjón ítreka báðir að þessir
og álíka höfundar hafi þótt ákaflega ‚hallærislegir‘.11
Hér ber einnig að hafa í huga tímaramma Medúsu en eins og áður er
sagt fellur hann að mestu leyti saman við pönkhreyfinguna hér á landi,
eins og hún birtist aðallega í tónlist en einnig ljóðum og ýmissi annarri
(and)menningarstarfssemi. Í samræmi við oft og tíðum jaðraða starfsemi
framúrstefnunnar skilgreindi Medúsuhópurinn sig sem neðanjarðarfyrir-
bæri eins og kemur fram í grein Sjóns um Medúsu í Hinum súrrealíska
uppskurði. Þar segir „Medúsa hefur […] engan áhuga á að vera eitt eða neitt
í „menningarlífi þjóðarinnar““.12 Hér er tekin skýr afstaða til þess sem telst
vera menning og þess sem Medúsumenn ætla sér, en það er hvorki meira
né minna en að „„Breyta lífinu og að „Breyta heiminum“ ef nokkur von á
að vera til þess að Jörðin verði ekki áfram andleg fjöldagröf“.13 Þetta er að
sjálfsögðu byggt á hinni „súrrealísku lífssýn“, en þó er ekki ætlunin að „boða
súrrealismann“, heldur ætla meðlimir hópsins að „ganga eins langt og við
getum í því að glæða líf okkar sömu mótsögnum og draumana sem okkur
dreymir“.14
Þegar hópurinn er stofnaður eru allir meðlimir hans kornungir menn sem
stunduðu nám við hinn nýstofnaða Fjölbrautarskóla í Breiðholti. Skólinn
þótti framsækinn og þar var meðal annars listabraut sem Sjón valdi sér
einmitt. Reykjavíkurborg er að þenjast ört út (eins og hún hefur reyndar
stöðugt verið að frá og með seinni heimsstyrjöld) og Breiðholtið var stærsta