Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2017, Síða 48

48 tímarit hjúkrunarfræðinga • 3. tbl. 93. árg. 2017
Vaktavinna, sem er veruleiki margra hjúkrunarfræðinga og ljósmæðra, getur haft
margvíslegar afleiðingar á heilsu þeirra og lífsgæði bæði til skemmri og lengri tíma.
rannsóknir benda til að vaktavinna geti með tímanum stuðlað að þunglyndi, streitu
og kvíða og þá eru marktæk tengsl milli vaktavinnu og langvinnrar vitsmunalegrar
skerðingar. Sjúkdómar í meltingarfærum, hjarta- og æðasjúkdómar, efnaskipta sjúk -
dómar, frjósemisvandamál, ofþyngd og auknar líkur á áfengisdrykkju ásamt mis -
notkun svefnlyfja og róandi lyfja eru allt þekktir áhættuþættir vaktavinnunnar. Þá eru
vísbendingar um að vaktavinnufólk sé í meiri hættu en aðrir að fá ákveðnar tegundir
krabbameina. Meirihluti hjúkrunarfræðinga og ljósmæðra um allan heim vinnur
vaktavinnu og því ákváðum við í námi okkar í lýðheilsuvísindum að skoða sérstaklega
áhrif hennar á heilsu og lífsgæði. Með þessum skrifum okkar er markmiðið að upplýsa
vaktavinnufólk og stjórnendur vinnustaða um áhrif vaktavinnu á líðan og heilsu
starfsmanna og jafnframt að varpa ljósi á þau úrræði sem hafa reynst best til að draga
úr alvarlegum afleiðingum vaktavinnu.
Svefn
Svefn er ein af grunnþörfum mannsins og nauðsynlegur til að halda góðri heilsu. Á
meðan við sofum eiga mörg mikilvæg ferli sér stað sem stuðla að endurnýjun og
enduruppbyggingu í frumum líkamans (niu o.fl., 2011). Okkur er eiginlegt að sofa á
ákveðnum tíma sólarhrings þegar líkamshiti er lægstur og önnur líkamsstarfsemi í
lágmarki. Svefn hefur nánast sömu uppbyggingu hjá öllum sem sofa eðlilega og
ótruflaðir en hann skiptist í fimm stig: fjögur svokölluð nrEM-stig (e. non-rapid eye
movements), sem einkennast af lítilli vöðvaspennu og hægum rúllandi augnhreyf -
ingum, og loks rEM-stig (e. rapid eye movements) sem er fimmta stigið, en þar má
greina hraðar augnhreyfingar og algera slökun beinagrindarvöðva.
hver maður ver að meðaltali í kringum 75% svefns í nrEM-stigin og 25% í
draumsvefni eða rEM-svefni (Brown o.fl., 2012). fyrst eftir að hann sofnar er aðeins
um léttan svefn að ræða. Á þriðja og fjórða stigi getur reynst erfitt að vekja við -
komandi, en það er þó erfiðast þegar hann er kominn í rEM-svefn. Þá er um mestu
slökun að ræða. Þetta svefnmynstur endurtekur sig svo á um 90–100 mín. fresti meðan
sofið er (Vander o.fl., 1994). fræðimenn hafa bent á að þriðja, fjórða og fimmta stig
séu mikilvægust og verði einstaklingur fyrir truflun á þeim stigum geti slíkt dregið úr
árvekni og athygli, haft neikvæð áhrif á minni, ákvarðanatöku og jafnvel stuðlað að
áhættuhegðun og lélegri dómgreind (Brown o.fl., 2012). Skertur svefn hefur víðtæk
áhrif á daglegt líf og getur bitnað á starfshæfni fólks (fallis o.fl., 2011; Marquié o.fl.,
2014; niu o.fl., 2011), fjölskyldu- og félagslífi (kryger, 2007). Enn fremur hefur
langvarandi svefnleysi neikvæð áhrif á lífsgæði og andlega og líkamlega heilsu (Costa
o.fl., 2010; Marquié o.fl., 2014; Peate, 2007).
Svefn og vaktavinna
Björk Bragadóttir, Embla Ýr Guðmundsdóttir, Fanný B.M. Jóhannsdóttir,
Harpa Júlía Sævarsdóttir og Hjördís Jóhannesdóttir
Á meðan við sofum eiga mörg mikilvæg ferli sér stað sem stuðla að
endurnýjun og enduruppbyggingu í frumum líkamans. Okkur er
eiginlegt að sofa á ákveðnum tíma sólarhrings þegar líkamshiti er
lægstur og önnur líkamsstarfsemi í lágmarki.
Björk Bragadóttir,
hjúkrunarfræðingur
á Chelsea Westmins-
ter Hospital í Lond -
on og á Land spítala.
Hjördís Jóhannes-
dóttir, hjúkrunar -
fræðingur á slysa-
og bráðadeild
Landspítala.
Embla Ýr Guðmunds -
dóttir, ljós móðir á
fæð inga vakt Land -
spítala.
Fanný B.M. Jóhanns-
dóttir, hjúkrunar -
fræðingur og sölu -
stjóri hjá Inter ehf.
Harpa Júlía Sævars-
dóttir, aðstoðardeild-
arstjóri á hjartagátt
Landspítala.