Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2017, Blaðsíða 83

Umræður
Niðurstöður þessarar rannsóknar sýna að íbúar hjúkrunar-
heimila á Íslandi eru hrumir og búa við erfið einkenni. Fram
kemur með afgerandi hætti að íbúar með minni lífslíkur búa
að jafnaði við verra heilsufar og minni færni heldur en aðrir
íbúar. Auk þess höfðu þeir sláandi mikla og tíða verki ásamt
öðrum erfiðum einkennum.
Meðaltal á lífskvarða 0–5 mældist 4,2 hjá íbúum með minni
lífslíkur og 1,9 hjá öðrum íbúum. Í rannsókn, sem gerð var á
íbúum hjúkrunarheimila á tímabilinu 1996–2006, var meðaltal
á lífskvarða lægra, eða á bilinu 0,8 til 1,4 (Hjaltadóttir o.fl.,
2011a). Þetta bendir til að báðir hóparnir í þessari rannsókn
árið 2012 búi við talsvert óstöðugra heilsufar en hópurinn sem
metinn var á árunum 1996–2006. Í því samhengi er rétt að það
komi fram að lífskvarði er einmitt talinn hafa forspárgildi
varðandi andlát (Hirdes o.fl., 2003; Hjaltadóttir o.fl., 2011b).
Niðurstöðurnar benda til að heilsufar íbúa með minni lífslíkur
sé afar óstöðugt og það að áætla lífslíkur íbúa geti verið hjálp-
legt við að greina fjölda þeirra sem þurfa sérhæfða umönnun
vegna erfiðra einkenna, lélegrar færni og bágs heilsufars.
Meðaltal á vitrænum kvarða 0–6 meðal íbúa hjúkrunar-
heimila með minni lífslíkur mældist 5,0 og 3,3 meðal annarra
íbúa. Samanburður við niðurstöður rannsóknarinnar frá ára-
bilinu 1996–2006, þar sem meðaltal á vitrænum kvarða var á
bilinu 1,6 til 3,1, bendir til að dregið hafi úr vitrænni getu íbúa
síðan þá. Niðurstöðurnar samræmast fræðilegu yfirliti Seitz
o.fl. (2010) þar sem fram kemur að skerðing vitrænnar getu
meðal íbúa verði meiri og tíðari þegar nær dregur lífslokum og
þá aukast einnig hegðunartruflanir og sálræn einkenni. Meðal-
tal á þunglyndiskvarða 0–14 var 3,3 meðal íbúa með minni lífs-
líkur miðað við 2,9 meðal annarra íbúa. Samanburður við
niðurstöðurnar frá tímabilinu 1996–2006, þar sem meðaltal á
þunglyndiskvarða var á bilinu 1,2 til 1,9, bendir til að þunglyndi
sé vaxandi vandamál meðal íbúa íslenskra hjúkrunarheimila.
Bent hefur verið á að samskipti hjúkrunarfræðinga og íbúa
hjúkrunarheimila hafi áhrif á þunglyndi og kvíða. Góð sam-
skipti, þegar íbúar finna að þeir eru teknir alvarlega, þeim sýnt
traust, virðing og viðurkenning sem einstaklingum, hlustað er
á þá og þeir hafðir með í ráðum, dragi úr þunglyndi meðal
þeirra og þegar þunglyndið minnkar dragi einnig úr kvíða
(Haugan o.fl., 2013).
Niðurstöðurnar sýna glöggt að færni við daglegar athafnir
(meðaltal 26,3 á löngum ADL-kvarða 0–28) og virkni (meðal-
tal 0,87 á virknikvarða 0–6) var lítil sem engin meðal íbúa með
minni lífslíkur. Til samanburðar var meðaltal færni við dag-
legar athafnir annarra íbúa metin 16,5 og virkni 2,7. Saman -
burð ur við rannsóknarniðurstöðurnar frá árabilinu 1996–2006,
þar sem meðaltal færni við daglegar athafnir var á bilinu 7,5
til 13,4, bendir til að dregið hafi verulega úr færni íbúa á
íslensk um hjúkrunarheimilum en það kallar á aukna umönn-
unar þörf.
Há byltutíðni íbúa með minni lífslíkur (27,9%) gefur enn
frekar til kynna aukna þörf fyrir tíma starfsfólks til að tryggja
öryggi og gæði hjúkrunar. Byltutíðni þessa hóps er langt fyrir
ofan íslensk gæðaviðmið þar sem efra gæðaviðmið byltna er
17,3% (Embætti landlæknis, 2016) og það eru vísbendingar um
að umbóta sé þörf fyrir þennan hóp.
Íbúar með minni lífslíkur voru hlutfallslega oftar með verki
og með meiri verki heldur en aðrir íbúar. Í rannsókn Reynolds
o.fl. (2002) á bandarískum hjúkrunarheimilum kom fram að
þátttakendur álitu að 86% íbúa hefðu haft verki síðustu þrjá
mánuðina fyrir lífslok og er það sambærilegt við það sem kom
fram meðal íbúa með minni lífslíkur í þessari rannsókn
(87,4%). Í heildina voru 68,9% íbúa með verki og það er allt að
helmingi hærri tíðni en fram kom í niðurstöðunum frá ára-
bilinu 1996–2006 en þar voru 29,0% til 40,9% með verki dag-
lega (Hjaltadóttir o.fl., 2011a). Niðurstöður erlendra rann -
sakenda benda til að helmingur íbúa hjúkrunarheimila hafi haft
verki óháð lífslíkum (Achterberg o.fl., 2010; Lukas o.fl., 2013)
og er það töluvert lægra hlutfall en kemur fram meðal þátttak-
enda í þessari rannsókn óháð lífslíkum (68,9%). Þörf er á að
bregðast við og meðhöndla þessa miklu og tíðu verki sem þegar
er búið að greina og skrá, ásamt því að leita leiða við að bæta
verkjamat enn frekar, sérstaklega hjá þeim sem eru með skerta
vitræna getu.
Verkjamat verður flóknara eftir því sem vitræn geta er
minni en vitræn geta er afar lítil hjá þátttakendum þessarar
rannsóknar. Ekki voru notuð sérhæfð mælitæki við verkjamat
í rannsókninni, því eru líkur á að verkir hafi verið vanmetnir
og hægt sé að gera betur hvað það varðar. Þrátt fyrir nokkuð
nákvæm og réttmæt mælitæki, eins og PAINAD og PACSLAC
sem sérstaklega eru útbúin til að meta verki hjá einstaklingum
með heilabilun, veldur skert vitræn geta erfiðleikum við verkja-
mat (Zwakhalen o.fl., 2006). Við verkjamat heilabilaðra ein-
staklinga þarf góð matstæki, og þekkingu og innsæi til að lesa
í svipbrigði, hljóð og hegðun. Í rannsókn Gilmore-Bykovskyi
og Bowers (2013) kom fram að verkjamat íbúa með skerta vit-
ræna getu er nær alltaf huglæg skynjun sem byggist á breytingu
á hegðun sem brugðist var við með ýmsum hætti en oft án þess
að reyna verkjameðferð.
Mikilvægt er að skoða hvort þörf sé á fræðslu og stuðningi
fyrir þá umönnunaraðila, sem eru í mestri nálægð við íbúana,
og eru oft ófaglært starfsfólk sem hefur ekki þekkingu til að
meta flókin einkenni sem þessi. Fyrirmæli um meðferð við
verkjum þurfa að liggja fyrir þegar þeirra gerist þörf og eru
hjúkrunarfræðingar lykilaðilar í að meta, skrá og koma upp-
lýsingum varðandi verki og önnur einkenni á framfæri (Hall
o.fl., 2002). Það liggur því mikil ábyrgð á herðum hjúkrun-
arfræðinga varðandi verkjameðferð. Þá er afar mikilvægt að til
sé sá búnaður, sem þörf er á, og þekking við meðhöndlun
verkja og annarra einkenna. Sprautudælur eru nauðsynlegar en
þær eru gerðar til að skammta jafnt og þétt ákveðinn lyfja-
skammt undir húð yfir sólarhringinn til að meðhöndla erfið
einkenni þegar töflu- og plástrameðferð dugar ekki til að draga
úr verkjum og fleiri einkennum.
Stjórnendur þurfa að sjá til þess að einstaklingar, sem hafa
brýna þörf fyrir sérhæfða líknarmeðferð, hafi aðgang að þeirri
þjónustu. Þekking og reynsla sérfræðings í líknarhjúkrun gæti
aukið gæði þjónustunnar þar sem lögð væri áhersla á einkenna -
mat, einkennameðferð og árangursrík samskipti við sjúklinga
og fjölskyldur (Kuebler, 2003; Skilbeck og Payne, 2003). Með
ritrýnd grein • peer reviewed paper
tímarit hjúkrunarfræðinga • 3. tbl. 93. árg. 2017 83