Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2017, Qupperneq 88

Yfirfærsla
Það var ekki fyrr en í kringum 1980 að vestræn samfélög fóru
að beina sjónum að álaginu sem flutningur frá barnaþjónustu
til fullorðinsþjónustu hafði á ungmenni með langvinnan
heilsuvanda. Í kjölfarið var farið að líta á hann sem ákveðið
breytingaferli sem mikilvægt væri að undirbúa einstaklinga vel
fyrir með stuðningi, fræðslu og faglegri umönnun (Govern-
ment of Western Australia — Department of Health, 2009). Að
sögn Blum og félaga (1993) er yfirfærsla (e. transition) markviss
skipulagður flutningur ungmenna með langvinnan heilsu-
vanda frá heilbrigðisþjónustu sniðinni að þörfum barna til heil-
brigðisþjónustu sem er ætluð fullorðnum. Árið 1999 benti
Viner á að eitt mikilvægasta viðfangsefni heilbrigðisþjónustu á
komandi öld væri að skipuleggja skilvirka yfirfærslu með vel-
ferð ungmenna að leiðarljósi. Markmið yfirfærslu er að auka
færni og getu ungmenna til að takast á við verkefni fullorðins-
áranna á árangusríkan hátt og tryggja samhæfða og samfellda
þjónustu við flutning í fullorðinsþjónustu.
Niðurstöður fjölda erlendra rannsókna staðfesta mikilvægi
þess að standa faglega að yfirfærslu. Þær sýna jafnframt að ung-
menni virðast skynja flutninginn á svipaðan hátt óháð sjúk-
dómsgreiningu (Fegran o.fl., 2014; Zhou o.fl., 2016). Óskipu-
lagður og ósamhæfður flutningur eykur líkur á að ungmenni
nýti sér ekki heilbrigðisþjónustu sem skyldi en það hefur
neikvæð áhrif á heilsu, lífsgæði og framtíðarhorfur þeirra.
Kostnaður heilbrigðiskerfisins á hvern einstakling eykst vegna
aukinnar hættu á fylgikvillum, minnkaðrar starfsgetu, aukins
álags á aðstandendur og aukinnar þarfar fyrir stuðning og ut-
anaðkomandi aðstoð (Heery o.fl., 2015; van Staa o.fl., 2011).
Leiðir til úrbóta
Rannsóknir sýna að almennt taka heilbrigðiskerfi ekki skilvirkt
á yfirfærslu og mikil þörf er á að bæta skipulag og undirbúning
hennar (Fegran o.fl., 2014; Rutishauser o.fl., 2011; Zhou o.fl.,
2016). Bent hefur verið á að verkferlar hafi hingað til verið út-
búnir í samræmi við hefðir og reynslu meðferðaraðila. Þörf sé
á fleiri rannsóknum sem miði að því að fá djúpstæðari mynd
af þörfum, væntingum og reynslu ungs fólks og fjölskyldna
þeirra við yfirfærslu (Soanes og Timmons, 2004; Zhou o.fl.,
2016). Árið 2007 setti Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin fram
leiðbeiningar og tilmæli um ungmennavæna heilbrigðisþjón-
ustu (e. youth friendly health services). Það hefur verið hvatn-
ing til heilbrigðisyfirvalda víða um heim að veita ungmennum
betri þjónustu til að uppfylla þarfir þeirra (World Health Org-
anization, 2010). Í Evrópu og víðar hafa fagaðilar beitt sér fyrir
bættri þjónustu við ungmenni. Víða eru starfræktar sérstakar
unglingamóttökur og á Norðurlöndunum hafa Svíar verið í far-
arbroddi hvað þetta varðar. Þá hafa ákveðin barnasjúkrahús í
Stokkhólmi og Kaupmannahöfn sérsniðið þjónustu sína við
langveik ungmenni og gert þjónustuna meira aðlaðandi og
aðgengilegri fyrir þennan aldurshóp (Berg-Kelly, 2010; Vel-
ferðarráðuneytið, 2011).
Breska hjúkrunarfélagið (Royal College of Nursing, 2013)
hefur gefið út leiðbeiningar, byggðar á gagnreyndri þekkingu,
um undirstöður góðra starfshátta við yfirfærslu. Þar kemur
fram að heilbrigðisþjónustan þarf að vera sveigjanleg og taka
mið af þörfum ungmennanna en ekki þörfum kerfisins. Ung-
mennin hafa mismunandi þarfir vegna eðlis heilsuvandamáls-
ins og mismunandi menningarlegs og félagslegs bakgrunns.
Mikilvægt er að þeir fagaðilar, sem sinna ungmennum, fái
menntun og þjálfun í samskiptum við þau til að efla þekkingu
sína og vitund um sérstöðu og sérþarfir þeirra. Stefna heil-
brigðisyfirvalda varðandi yfirfærslu þarf að vera skýr. Heil-
brigðisstofnanir þurfa að hafa ítarlega áætlun fyrir yfirfærslu.
Gera þarf skilvirka verkferla, vinna út frá skýrum markmiðum
og mæla árangur. Brúa þarf bilið á milli barnaþjónustu og full-
orðinsþjónustu. Það verður helst gert með því að fagfólk styðji
ungmennin til sjálfstæðis og sjálfsábyrgðar og aðstoði þau við
að taka upplýstar ákvarðanir í sambandi við heilsu þeirra.
Staða yfirfærslu á Íslandi
Í september 2010 var skipaður starfshópur á vegum þáverandi
velferðarráðherra á Íslandi sem átti að leita leiða til að bæta
heilbrigði og heilbrigðisþjónustu ungs fólks á aldrinum 14–23
ára. Í skipunarbréfi ráðherra kom meðal annars fram að þörf
sé á að hlúa betur að þessum hópi og leggja sérstaka áherslu á
góða, aðgengilega og samfellda heilbrigðisþjónustu. Lögð er
áhersla á það í skýrslunni að standa þurfi sérstaklega vel að yfir-
færslu og að vinna þurfi að úrbótum í samráði við þá sem veita
slíka þjónustu og skjólstæðingana sem njóta hennar (Vel-
ferðarráðuneytið, 2011).
Á Íslandi eru til fáar heimildir um yfirfærslu og ekki eru
starfræktar sérstakar deildir eða móttökur fyrir unglinga hér á
landi. Sérstök yfirfærsluáætlun er ekki felld inn í starfsem-
isáætlun Landspítala (LSH) og því er mismunandi eftir deild -
um og fagaðilum hvernig staðið er að flutningi í fullorðins -
þjónustu. Á göngudeild barna á LSH er hafin vinna við gerð
verkferla og leiðbeininga við yfirfærslu. Margt gott hefur áunnist
en enn skortir rannsóknir og heildrænar upplýsingar um hvað
dugar best og hvernig til hefur tekist (Elísabet Kon ráðsdóttir,
2012). Tilgangur þessarar rannsóknar var að kanna reynslu ung-
menna með langvinnan heilsuvanda af flutningi frá barnaþjón-
ustu til fullorðinsþjónustu Landspítala. Rannsóknarspurningin
var: ,,Hver er reynsla ungmenna með langvinnan heilsuvanda af
flutningi frá barnaþjónustu til fullorðinsþjónustu Landspítala?“
Aðferð
Rannsóknarsnið
Til að svara rannsóknarspurningunni var valin fyrirbæra -
fræðileg rannsóknaraðferð Vancouver-skólans. Rannsóknar -
aðferðin hefur það markmið að auka skilning á mannlegum
fyrirbærum, meðal annars í þeim tilgangi að bæta þjónustu eins
og heilbrigðisþjónustu (Sigríður Halldórsdóttir, 2013).
Þátttakendur
Í rannsókninni var notað tilgangsúrtak. Sérfræðingur í barna-
hjúkrun á göngudeild barna á LSH aðstoðaði við val á þátttak-
endum út frá þekkingu sinni á þýðinu og tryggði að þeir væru
valdir með tilliti til andlegrar og vitsmunalegrar getu. Skilyrði
kristín lilja svansdóttir o.fl
88 tímarit hjúkrunarfræðinga • 3. tbl. 93. árg. 2017