Skírnir - 01.04.2006, Blaðsíða 94

92
ÁRMANN JAKOBSSON
SKÍRNIR
Formúlurnar í veruleikaþáttunum hafa verið gagnrýndar tals-
vert í blöðum en það endurspeglar frekar stöðu fyrirbærisins í
menningunni en andúð á formúlulist. Sum formúlukennd menn-
ingarfyrirbæri njóta virðingar, eins og kvikmyndirnar um James
Bond. Þær voru nýlega sýndar allar í röð á Skjá einum og þá blöstu
endurtekningarnar við. En í blöðunum er sjaldan kvartað yfir því
þegar enn einu sinni er ráðist á James Bond í lest á ferð og árás-
armaðurinn er skálkur með krók í þjónustu stórglæpons sem hef-
ur fyrir sið að bjóða fólki að drekka úr kristalsglösum áður en því
er kastað fyrir illvígan hákarl. Slíkar endurtekningar eru drifkraft-
ur afþreyingarfrásagna, hvort sem þær eru þjóðsögur og ævintýri,
spennumyndir eða gamanleikir. Sumar slíkar snúast beinlínis um
endurtekningu efnisatriða, eins og íslenskir sjónvarpsáhorfendur
kynntust þegar René á kaffihúsinu í þættinum ‘Allo ‘allo sagði í
fimmtugasta sinn „You stupid woman“ við konu sína við nokkurn
veginn sömu (en aldrei nákvæmlega sömu) kringumstæður.
Annað sápuóperueinkenni veruleikaþátta er að þeir snúast um
auðskilin mannleg samskipti. I Survivor verða þau undir erfiðum
kringumstæðum sem þó eru aldrei svo óyfirstíganlegar að hægt sé
að gagnrýna þáttinn fyrir grimmd. En ef það er fólkið sem skiptir
máli má búa eyjuna til í venjulegu húsi eins og Hollendingar gerðu
fyrstir í þættinum Stórabróður sem var eins og hannaður af félags-
fræðingum, arftökum Stanleys Milgram (1933-1984) sem fá ekki
lengur að gera fangelsis- og rafloststilraunir.9 Alls kyns fólki er
skellt í lokað rými og það látið takast á. Hvað gerist? Eitt af því
sem gerðist var að áhorfendur sátu límdir við skjáinn heima. At-
burðir reynast þegar öllu er á botninn hvolft óþarfir. Það sem okk-
ur finnst spennandi er annað fólk, hvernig sem það er.
Stóribróðir nýtur líklega enn minni virðingar en Survivor og
ástæðan er einföld: frásagnargreinin hefur fjarlægst spurningaleiki
enn frekar og það er ekki keppt í neinu sem kalla má merkilegt,
9 Milgram-tilraunin var ein af mörgum tilraunum sem félagsfræðingar unnu að á
blómaskeiði hinnar raunvísindalegu félagsfræði. Hún snerist um hlýðni og
gengur meðal annars út á að kanna hversu langt fólk gengur þegar maður í hvít-
um slopp skipar því að gefa annarri manneskju raflost. Henni var lýst í bók
Milgrams, Obedience to Authority: The Experimental View (New York 1974).