Skírnir - 01.04.2006, Blaðsíða 144

142
SVEINN YNGVI EGILSSON
SKÍRNIR
svo að orði að Illur lækur sé kveðinn „eftir þjóðkunnu spánsku
kvæði“. Hann þegir hins vegar þunnu hljóði um skuld sína við
Geibel og má geta sér til um ástæður þess en úr því verður þó varla
skorið með vissu.17 Enda þótt Jónas leggi aðeins út af þessu eina
Spánarkvæði hefur hann eflaust lesið mörg önnur slík í þýðingu
Geibels. Þau eru yfir fimmtíu talsins í þýsku útgáfunni frá 1843 og
eru rómönsurnar þá ekki taldar með. Fyrir Jónasi hefur opnast heill
kvæðaheimur sem laut öðrum lögmálum en hann átti að venjast.
Lýrísk og sönghæf kvæði af þessu tagi eru gjarna kölluð can-
cionero (þ.e. ‘söngvasafn’). Ljóðmælandinn og minnið í „Bullici-
oso era el arroyuclo" eru nokkuð dæmigerð fyrir þessa tegund
kveðskapar. I spænskum cancioneros er ekki óalgengt að stúlka
eða ung kona játi fyrir móður sinni að hún sé ástfangin eða hafi
komist í kynni við karlmann en það er þó ekki endilega orðað
beint. Áleitið stef eða viðlag (sp. estribillo) er annað hefðbundið
einkenni („Y salpicóme" o.s.frv.), enda iðulega um söngljóð að
ræða. En táknmálið í þessari alþýðuhefð er kapítuli út af fyrir sig.
Fræðikonan Paula Olinger hefur rannsakað ummyndanir (e.
images of transformation) í þjóðkvæðum Spánar frá síðmiðöldum
og endurreisn. Hún bendir á að náttúruöfl og frumefni gegni
mikilvægu hlutverki í þessum kvæðum og séu oft tákn tilfinninga.
Einkum sé það flæði lofts og vatns sem kallist á við kenndir
17 Ég hélt erindi um Illan læk á málþingi Félags um átjándu aldar fræði 11. febrú-
ar 2006 og var þá m.a. spurður hvort Jónas hefði gerst sekur um ritstuld með
því að þegja um þann texta sem Illur lækur er skyldastur, þ.e. „Scháumend flofi
der Bach und spritzte" eftir Geibel. Því er til að svara að höfundaréttur var ekki
jafn skýrt skilgreindur í lögum og reglum 19. aldar og á okkar dögum, en vissu-
lega má líta á það sem óheilindi af Jónasar hálfu að geta ekki um þýsku þýðing-
una. Dr. Gauti Kristmannsson þýðingafræðingur varpaði fram þeirri skýring-
artilgátu á fundinum að athugasemd Jónasar stafaði e.t.v. af því að einhver hefði
bent honum á að ætla mætti að Illur lækur væri frumort kvæði og hann hefði
farið þá leið að segja hálfsannleika með því að taka fram að kvæðið væri „kveð-
ið eftir þjóðkunnu spánsku kvæði" en þagað um þýsku þýðinguna. Það kann
líka að hafa valdið nokkru um að höfundur spænska kvæðisins var ókunnur og
Jónas því litið á það sem eins konar „almenningseign" eins og oft er gert þegar
þjóðkvæði eiga í hlut. Illur lækur var líka „höfundarlaus" að nafninu til þegar
hann birtist í Fjölni 1844 því að kvæðið var þar ekki eignað neinum, hvorki
Jónasi né öðrum. Það var ekki fyrr en með athugasemdinni í Fjölni 1845 sem
skáldið setti upphafsstafi sína undir kvæðið, þótt með óbeinum hætti væri.