Skírnir - 01.04.2006, Page 161

SKÍRNIR
AUÐMÝKT
159
bera réttmætt stolt en kunna jafnframt að breiða yfir sjálfsánægj-
una svo hún valdi ekki ýfingum í samskiptum þeirra við aðra.
Hume virðist sem sagt álíta að raunveruleg auðmýkt sé löstur en
auðmjúkleg framkoma hafi samt hlutverki að gegna í mannlegum
samskiptum.
Gildi hugrekkis, dirfsku, metnaðar, stórmennsku og fleiri dygða, sem
álíka ljóma stafar af, felst ekki hvað síst í því sjálfsáliti sem í þeim er fólg-
ið. Ymsir sem taka málstað trúarinnar úthrópa þessar dygðir og kalla þær
heiðnar og veraldlegar og halda jafnframt fram ágæti kristindómsins sem
hampar auðmýktinni sem dygð og leiðréttir þar með dóma heimsins og
einnig dóma heimspekinganna sem vegsama allt það sem menn áorka
fyrir stolt sitt og metnað. Ég þykist þess ekki umkominn að dæma hvort
þessi dygð, auðmýktin, hefur verið rétt skilin. Mér dugar að vita að stolt
sem er skaplega stjórnað og setur svip á athafnir vorar er mikils metið í
heimi hér svo fremi það trani sér ekki fram með ókurteislegu sjálfshóli
sem ofbýður hégómagirnd annarra manna.30
Allir þessir þrír frumkvöðlar veraldlegrar siðfræði, Hobbes, Spin-
oza og Hume, féllust á að nauðsynlegt væri að menn sýndu auð-
mýkt á ytra borði til að forðast ýfingar og illindi sín á milli. Þeir
álitu friðvænlegt að menn temdu sér auðmjúklega framkomu fyrir
siðasakir en gáfu lítið fyrir kröfur um að menn væru auðmjúkir af
öllu hjarta. Enginn þeirra lagði áherslu á gildi auðmýktar fyrir
þroska og hamingju einstaklings. Spinoza lýsir auðmýkt sem sárs-
aukafullu ástandi og talar um að hún sé kvöl manns yfir eigin van-
mætti. Hume lýsir henni sem andstæðu við hugrekki, dirfsku,
metnað, stórmennsku og fleiri skínandi dygðir. Eins og áður er
getið ber að skoða þessa heldur neikvæðu dóma um auðmýktina í
ljósi kenninga Benedikts frá Núrsíu og Bernharðs frá Clairvaux
sem virðast nokkuð öfgafullar þar sem þeir halda því fram að til að
vera auðmjúkur þurfi maður að vera niðurlútur og þögull og trúa
því í hjarta sínu að hann sé ómerkilegri en aðrir menn. Þegar dóm-
ar þessara frumkvöðla heimspekilegrar siðfræði á nýöld eru túlk-
aðir þarf einnig að hafa í huga að þeir höfðu meiri áhuga á að
benda á veilur í trúarlegri siðfræði en að skoða þá þætti hennar
30 Treatise III:ii. Hume 1978, bls. 599-600.