Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2016, Blaðsíða 15

Samkvæmt venjulegri málnotkun eru slíkar setningar ótækar og draga má
í efa að notkun þeirra sé útbreidd. Þær virðast aðeins koma fyrir á allra
síðustu áratugum, en elsta dæmið sem við höfum fundið er úr barnasögu
eftir Kára Tryggvason frá miðri tuttugustu öld.
(14) Rigni það, rigni það bara. Hann Pétur litli Pálsson getur líka boðið
veðrinu byrginn.  (Vorið 1950(3):81)
Dæmi sem þessi kunna að vera til marks um að leppurinn sé að breytast
í gervifrumlag. Við fjöllum ekki um þetta atriði nánar hér en vissulega
væri vert að kanna það betur (sjá líka Höskuld Þráinsson, Sigríði Sigur -
jóns dóttur, Hlíf Árnadóttur og Þórhall Eyþórsson 2015:85‒86).
2.3 Gervifrumlagið hann í íslensku og öðrum norrænum málum
Þó að uppkoma leppsins það í íslensku hafi hlotið talsverða athygli fræði -
manna (sjá einkum Eirík Rögnvaldsson 2002 og Heimi Frey Viðarsson
2009) er okkur ekki kunnugt um að saga gervifrumlagsins hann hafi verið
skoðuð sérstaklega. Leit í Ritmálssafni Orðabókar Háskólans (ROH),
Íslensku textasafni (ÍT), Íslenska trjábankanum (IcePaHC) og Tímarit.is
leiðir í ljós að veður-hann er þekktur þegar í lok 18. aldar og við upphaf
19. aldar, eins og sjá má í dæmum (15) og (16). Um það bil hundrað ár eru
á milli elstu skjalfestu dæmanna um hann á undan (15) og á eftir persónu-
beygðri sögn (16).7
(15) a. Þorra dægur þykja löng, / þegar hann blæs á norðan.
(ROH, Hrólfs rímur kraka, 17.–18. öld)8
b. Hann er að hvessa. Það er komið rokviðri! (ROH, Narfi, 1798)9
c. hann snjóaði hjer mest síðari part dags h. 25. er hann gekk til
útsuðurs.  (Ísafold 1884(14):53)
d. Þetta er ljóta illviðrið – hann rignir allt af jafnt og þjett!
(Ísafold 1890(43):171)
Þegar veðrið kólnar og vindinn hvessir — þá snjóar hann 15
7 Í dæmi (16) er skilyrðissetning með sögn í viðtengingarhætti fremst (rigni hann ‘ef
hann rignir’). Ekki hefði komið til greina að hafa hann í fyrsta sæti. Það sýnir svo ekki
verður um villst að hann hverfur ekki á eftir persónubeygðu sögninni, ólíkt leppnum það.
8 Eins og ónefndur ritrýnir bendir á mætti hugsanlega túlka hann í dæmi (15a) sem
persónufornafn sem vísar í sjálfan Þorra. Það á hins vegar ekki við um hin dæmin í (15).
9 Tekið skal fram að ekkert í undanfarandi samtali eða lýsingu í leikritinu gefur tilefni til
að greina hann í þessu dæmi sem vísandi persónufornafn. Því er lýst hvernig mælandi setn-
ingarinnar, Guttormur, kveður vísur og kembir. Hann stendur síðan upp, gengur um gólf,
lítur út um glugga og segir upp úr þurru setninguna í (15b) (Sigurður Pétursson 1950:77).