Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2016, Side 32

(63)a. Þá bað hann enn, að rigna skyldi og gaf þá himinninn skúr en
jörðin ávöxt sinn.
(ÍT, Íslenska hómilíubókin. Fornar stólræður)
b. Bað Elía að eigi rigndi á jörðina og varð sjö misseri.
(ÍT, Íslenska hómilíubókin. Fornar stólræður)
Dæmin í (63) sýna rigna í aukasetningum og þar felst stílfærslan annars
vegar í því að nafnháttur veðursagnarinnar fer á undan persónubeygðu
háttarsögninni skyldi (63a) og hins vegar í því að neitunin eigi fer á undan
persónubeygðu veðursögninni (63b). Með öðrum orðum virðist færslan
miða að því að sögn í persónuhætti lendi ekki fremst í setningu heldur sé
í hinu hefðbundna öðru sæti.
Þar sem enginn leppur eða gervifrumlag er í forníslensku hefði mátt
búast við að veðurfarssagnir væru þar algengar í fyrsta sæti. Raunin er þó
önnur. Vissulega finnast dæmi um sögnina í þessari setningarstöðu en
skortur á fornum heimildum um veðurfarssagnir veldur því að ekki er
hægt að draga almennar ályktanir af fyrirliggjandi gögnum. Með fáeinum
undantekningum standa persónubeygðar veðurfarssagnir í öðru sæti, sem
er eðlileg staða persónubeygðra sagna í íslensku máli að fornu og nýju.
3.7 Samantekt
Í þessum kafla var greint frá könnun á veðurfarssögnum í forníslenskum
textum. Eins og við er að búast gátu veðurfarssagnirnar komið fyrir
„frum lagslausar“ (þ.e. án sýnilegs frumlags), en athygli vekur að flestar
gátu þær þó einnig tekið með sér nafnliði, t.d. veður sem kemur fyrir með
sögnunum birta, frysta, hlána, hvessa, kólna og lýsa; hríð sem kemur fyrir
með sögninni birta; nótt með sögninni myrkva; snær með drífa og stormur,
veður og illviðri með lægja. Nafnliðirnir eru ýmist í nefnifalli (með sögn-
unum hlána, kólna og þiðna), þolfalli (með fenna, hvessa, lygna, lægja,
frysta, birta, dimma, lýsa og myrkva) eða þágufalli (með rigna og drífa).
Sumar sagnir geta tekið með sér nafnliði í mismunandi föllum en þar
kemur raunar oft fram nokkur merkingarmunur. Sögnin rigna getur til
dæmis tekið bæði nefnifall og þágufall. Dæmi um hið fyrrnefnda eru afar
fá og eru einskorðuð við þýðingar; þar táknar nefnifallsliðurinn geranda
(Guð). Notkun þágufallsins er hins vegar ekki að erlendri fyrirmynd og
merkir tegund úrkomu, t.d. blóð, fæðslu eða eld og brennistein. Sögnin
blása getur staðið með nafnlið í nefnifalli eða þolfalli. Nefnifallið táknar
þann sem blæs, t.d. vind, en þolfall er notað þegar nafnliðurinn (t.d. haug-
Sigríður Sæunn Sigurðardóttir og Þórhallur Eyþórsson32