Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2016, Síða 35

(dimma frá 1909, lygna frá 1942, lægja frá 2008, hvessa frá 2011 og birta frá
2014), sbr. dæmin í (64). Þannig bendir allt til þess að þolfall sé eldra en
nefnifall með þessum sögum.
Gagnstæð breyting við nefnifallshneigð er svo kölluð „aukafalls-
hneigð“, sem er mun sjaldgæfari. Hún birtist einkum með sögnunum
hlakka til og kvíða fyrir, sem í máli sumra taka ýmist þolfall eða þágufall
fyrir eldra nefnifall (Þórhallur Eyþórsson 2001, 2015, Höskuldur
Þráinsson, Þórhallur Eyþórsson, Ásta Svavarsdóttir og Þórunn Blöndal
2015:38–52). Með veðurfarssögnum má finna aukafallshneigð með sögn-
inni blása, sem í fornu máli er gerandasögn og tekur með sér nefnifall,
eins og í dæmi (35b) hér að framan. Í nútímamáli kemur þolfall stöku
sinnum fyrir með þessari sögn (66), þó svo að nefnifallið sé sennilega
algengara (þ.e. vindurinn blés).
(66) Vindinn blés og bátnum velti um koll.
(Sótt á netið, yfirfarið 04.10.2016)
Þar sem aukafallshneigð er strjál (e. sporadic) breyting getur verið erfitt að
átta sig á skilyrðum fyrir henni. Ef litið er til annarra sagna sem notaðar
eru til að lýsa vindi kemur í ljós að þær taka með sér þolfall, þ.e. vindinn
hvessir, lygnir eða lægir. Allar eru þessar sagnir þekktar úr fornmáli (sbr. 3.
kafla) en í nútímamáli má auk þeirra finna vind hreyfir. Ekki er ósennilegt
að breyting á falli nafnliðarins með blása í (66) hafi orðið vegna áhrifa frá
þessum sögnum.
Líklegt er að nefnifallshneigð og aukafallshneigð gefi vísbendingar um
málfræðihlutverk nafnliðanna — að þeir séu frumlög en ekki andlög (sjá
t.d. Þórhall Eyþórsson og Jóhönnu Barðdal 2005). Í því samhengi ber að
hafa í huga að breytt fallanotkun jafngildir ekki endilega breyttu málfræði -
hlutverki. Það sem skilur á milli nefnifallsliðanna og aukafallsliðanna er
Þegar veðrið kólnar og vindinn hvessir — þá snjóar hann 35
felst að frumlagsfall áhrifslausu veðurfarssagnarinnar samsvarar andlagsfalli sambærilegrar
áhrifssagnar.
(i) a. … er Þór hvessti augun á orminn (ÍT, Snorra Edda, 48. kafli)
b. … hvessti veðrið og …. (ONP, Böglunga saga, BǫglEirsp 45014)
Því hefur verið haldið fram að aukafallssagnir eins og í (ib) megi rekja til ergatífra
sagna para eins og þeirra sem hér hafa verið nefnd. Þetta gildir um þær aukafallssagnir sem
stundum eru kallaðar þolfallslausar (e. unaccusative) og taka með sér „flækingsþolfall“ eða
„örlagaþolfall“ (e. stray accusative, fate accusative; sbr. Halldór Ármann Sigurðsson 2006,
Höskuldur Þráinsson 2007:296, Schäfer 2008). Aukafallssagnir af þessari gerð hafa einnig
verið kallaðar antikásatífar sagnir (Kjartan Ottósson 2013, Sandal 2011, Jóhanna Barðdal
2015, Cennamo, Þórhallur Eyþórsson og Jóhanna Barðdal 2015).