Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2016, Side 64

Ef sig er veikt fornafn er það ekki fullburða nafnliður heldur einhvers
konar minni eining í setningafræðinni. Sú skýring að sig sé VF í svona
setn ingum samræmist því þeirri staðreynd að samtengingar ganga helst
ekki nema með setningarliðum af sama tagi. Til dæmis gengur vel að
tengja saman tvo nafnliði, tvo lýsingarorðsliði eða tvo atviksliði með sam-
tengingunni og en ekki ef liðirnir eru ósamstæðir, t.d. ef um er að ræða
lýsingarorðslið og nafnlið, sbr. Chomsky (1957:36). Eftirfarandi dæmi um
þetta fyrirbæri í íslensku eru frá Höskuldi Þráinssyni (1979:93).
(29)a. Jón er [NL kennari] og [NL bóndi].
b. Jón er [LL stór] og [LL sterkur].
c. Jón var [AtvL hér] og [AtvL þar].
(30)a. *Jón er [LL sterkur] og [NL kennari]
b. *Jón var [AtvL hér] og [LL stór].
c. *Jón var [NL kennari] og [AtvL þar].
Ef við segjum að Jón sé fullburða nafnliður en sig sé einhvers konar frá-
brugðinn persónuþáttaliður þá kemur ekki á óvart að ekki sé hægt að
tengja svona liði saman.
(31) *Svo var drifið [PersL sig] og [NL Jón] á ball.
Rifjum nú upp dæmi (20), Jón segir að það hafi verið rakað sig. Eins og kom
fram er setningin tvíræð fyrir málhafa sem hafa nýju þolmyndina — við
getum ímyndað okkur að Jón hafi sagt annaðhvort Það var rakað sig (aftur-
beygð þolmynd) eða Það var rakað mig (nýja þolmyndin). Við héldum því
fram að þegar merking (20) væri að x hefði rakað x, þá væri sig VF (aftur-
beygð þolmynd) en þegar merkingin væri að einhver hefði rakað Jón, þá
væri sig SF (nýja þolmyndin). Þetta getum við nú sannreynt með fylgi -
umsögnum og samtengingu, sem við tiltókum hér fyrir ofan sem rök fyrir
því að afturbeygða fornafnið í afturbeygðri þolmynd væri VF.
(32) a. Jón segir að það hafi verið rakað sig fullan.
b. Jón segir að það hafi verið rakað sig og Guðmund.
Þótt (20) sé tvíræð í máli þeirra sem hafa nýju þolmyndina er mikilvægt
fyrir greiningu okkar að (32a) og (32b) eru það ekki. Setningarnar eru ein-
göngu tækar í máli þeirra sem hafa nýju þolmyndina og þá aðeins með
langdrægri afturbeygingu. Í (32a) þýðir þetta að einhver (annar en Jón)
rakaði Jón fullan (á meðan Jón var fullur) og í (32b) hafi einhver (annar en
Jón) rakað bæði Jón og Guðmund. Þessar setningar, með fylgumsögn og
Anton Karl Ingason o.fl.64