Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2016, Side 66

(34)a. Það var lagt sig allan fram.
b. Það var gert sig kláran.
c. Það var fundið sig knúinn til að mótmæla.
Í þessu sambandi er enn fremur rétt að nefna eftirfarandi dæmi frá Jóni
Friðjónssyni (1980, sjá einnig Wood 2015):
(35) a. Hann auglýsti sig sem vísindamaður/vísindamann.
b. Hann hrósaði sér sem vísindamaður/vísindamanni.
c. Hann hefndi sín sem vísindamaður/vísindamanns.
(Jón Friðjónsson 1980:104)
Hér má sjá að nafnliðurinn sem kemur á eftir sem getur hvort heldur sem
er staðið í nefnifalli (og er þá fylgiumsögn frumlagsins hann) eða í sama
aukafalli og afturbeygða fornafnið (og virðist þá vera fylgiumsögn þess).
Það er engan veginn augljóst hvernig á að greina setningarliði á borð við
sem vísindamaður/vísindamann og við gerum ekki tilraun til þess hér.
Aftur á móti er mikilvægt að komast að því hvort afturbeygða fornafnið
verði að vera sterkt til þess að leyfa nafnlið í sama aukafalli á eftir sem, og
þá jafnframt hvort „þolmynd“ þessara dæma sé tæk sem afturbeygð þol-
mynd eða eingöngu sem nýja þolmyndin.
Það er mjög athyglisvert í þessu sambandi að það virðist vera munur á
því hvort um raka-sagnir er að ræða, eins og í (35), eða skyldubundið aftur -
beygðar sagnir, eins og í (36):
(36)a. Hann jafnaði sig sem íþróttamaður/*íþróttamann.
b. Hann hagaði sér sem alger bjáni/*algerum bjána.
c. Hann skammaðist sín sem vísindamaður/*vísindamanns.
(sbr. Jón Friðjónsson 1980:106)
Sagnirnar jafna sig, haga sér og skammast sín eru allar með skyldubundna
afturbeygingu. Hér er sambeyging afturbeygða fornafnsins og nafnliðar-
ins sem kemur á eftir sem ótæk. Það kann að stafa af því að afturbeygða
fornafnið er hér VF, en ef svo er þá er það SF í (35). Við skoðum þessa
setningagerð ekki frekar hér en vert væri að kanna þetta atriði betur í
framtíðinni. Rétt er að taka fram að þegar ofangreindar setningagerðir
eru bornar saman við afturbeygða þolmynd eru þær til marks um að sig
getur bæði verið SF og VF í íslensku.
Hér að ofan höfum við rakið að sig getur ekki tekið með sér fylgium-
sagnir í afturbeygðri þolmynd og ekki er heldur hægt að tengja sig við full-
an nafnlið með samtengingu. Þriðju rökin fyrir því að sig sé VF í aftur-
Anton Karl Ingason o.fl.66