Bændablaðið - 05.10.2017, Side 44

44 Bændablaðið | Fimmtudagur 5. október 2017
Fíkjur – kóngaspörð með blómafyllingu
Búdda öðlaðist hugljómun undir
fíkjutré. Adam og Eva notuðu lauf
fíkjutrjáa sem klæðaskáp. Blóm
fíkjutrjáa eru ósýnileg og frjóvgast
inni í ummyndaðri grein af vespum
sem nýskriðnar eru úr eggi.
Samkvæmt tölfræðideild
Matvæla- og landbúnaðar stofnunar
Sameinuðu þjóðanna, FAOSTAD,
var heimsframleiðsla á fíkjum árið
2015 um 1,14 milljón tonn og hefur
framleiðslan verið stígandi undan-
farinn áratug. Fíkjur eru ræktaðar
á um 500 þúsund hekturum lands
í heiminum og mest er ræktunin í
löndunum við Miðjarðarhaf.
Tyrkland framleiðir allra þjóða
mest af fíkjum, eða rúm 300 þús-
und tonn á ári. Næst á eftir kemur
Egyptaland með framleiðslu upp á
tæp 180 þúsund tonn, í þriðja sæti
er Alsír með tæp 130 þúsund tonn,
Marokkó í því fjórða og framleiðir
um 128 tonn. Í kjölfarið kom Íran,
Sýrland, Spánn, Brasilía og Túnis
sem framleiða frá 70 þúsund og niður
í um 27 þúsund tonn á ári.
Tyrkland er stærsti útflytjandi
á ferskum og þurrkuðum fíkjum í
heiminum og var útflutningurinn
árið 2014 til 2015 um 75 þúsund
tonn. Önnur lönd sem flytja mikið
út af fíkjum eru Bandaríkin Norður-
Ameríka, Spánn, Sýrland og
Grikkland auk þess sem, útflutningur
á fíkjum frá Kína hefur aukist mikið
síðustu ár. Stærstu innflytjendur fíkja
eru Þýskaland, Frakkland, Ítalía og
Bandaríkin Norður-Ameríka.
Árið 2016 voru flutt inn tæplega
71 tonn af fersku og þurrkuðum
fíkjum til Íslands og fyrstu sjö mánuði
ársins 2017 nemur innflutninginn rétt
rúmum 10 tonnum. Mest er flutt inn
af fíkju til Íslands frá Tyrklandi,
Þýskalandi, Hollandi og Brasilíu.
Ætt og uppruni
Ættkvíslin Ficus er af mórberjaætt
og telur hátt í 800 tegundir af trjám,
runnum og klifurjurtum sem vaxa í
hita- og tempraðabeltinu umhverfis
Jörðina. Flestar tegundir í hitabeltinu
eru sígrænar laufplöntur og dæmi
um slíkar eru stofuplöntur eins og
benjamífíkus F. benjamina, gúmmítré
F.elastica, og fiðlufíkus F. lyrata.
Tegundir sem vaxa í tempraða
beltinu eru yfirleitt lauffellandi. Þar
á meðal er fíkjutré eða fíkjuviðartré,
F. carica, sem ber ávöxt sem kallaður
er fíkja.
Uppruni fíkjutrjáa er í Suðvestur-
Asíu frá Afganistan til Grikklands. Í
dag eru fíkjutré ræktuð í löndunum
allt í kringum Miðjarðarhafið,
Bandaríkjunum, Suður-Ameríku,
Suður-Afríku, Asíu og Ástralíu.
Aldin án blóma
Að vera ósýnilegur eins og blóm fík-
ustrésins er orðatiltæki á Indlandi og
Kínverjar kalla fíkjur aldin án blóma.
Fíkjur myndast beint frá stofni fíkju-
trjáa án þess að trén myndi sjáanleg
blóm. Í raun eru fíkjur ekki aldin
heldur ummynduð og hol grein og
kjötmikið innihaldið er samsett úr
hundruðum lítilla blóma sem við
frjóvgun mynda hundruð fræja inni í
belg eða fölsku aldini. Blómin vaxa í
þéttum hnapp inni í belgnum og sjást
ekki nema fíkjan sé opnuð. Þrátt fyrir
þetta eru blómin frjóvguð með litl-
um vespum og það sem meira er þá
frjóvgar sérstök vesputegund hverja
einstaka tegund fíkusa.
Við enda fíkja er lítið gat þar sem
smávaxnar vespur fara inn um, líkt og
geitungar í bú, til að finna hentugan
stað til að verpa eggjum. Blóm fíkja
eru þrenns konar, löng eða stutt blóm
með frævum og blóm með fræflum.
Vespurnar geta einungis verpt í stutt
blóm með frævum. Eftir að eggin
klekjast út skríða ungvespurnar milli
blómana og nærast á blómasafa og
bera frjó milli þeirra á sama tíma
áður en þær yfir gefa fíkjuna. Án
vespnanna mynda fíkjurnar ekki
frjó fræ. Deyi vespur inni í aldininu
leysast þær upp og nýtast trénu sem
næringarefni.
Þetta einstaka samlífi fíkja og
vespa hefur þróast í meira en 80
milljón ár og er lýsing á því næstum
nóg ástæða til að höfundur þessarar
greinar hættir að lesa vísindaskáld-
sögur.
Fíkjutrjám til framleiðslu á fíkjum
til neyslu í dag er nánast undantekn-
ingarlaust fjölgað með græðlingum,
sem ræta sig auðveldlega. Vespur
koma því ekki við sögu við myndun
aldinanna og fræin yfirleitt ófrjó.
Fíkjutré og aldin
Fíkjutré F. carica eru lauffellandi
tré eða runnar 3 til 10 metrar að
hæð og með öfluga trefjarót sem
leitar djúpt eftir vatni. Börkurinn er
sléttur og gráleitur. Laufið fingrað
og stakstætt, 12 til 25 sentímetrar
langt, 10 til 18 breitt og með þremur
til fimm stórum flipum. Ávöxturinn
hnöttóttur eða tárlaga og samsettur
úr mörgum blómum innan í hjúp,
3 til 5 sentímetrar á lengd, grænt
til að byrja en bleikt eða dökkt við
þroska. Aldinkjötið er ljósrautt og
með mörgum litlum blómum og
fræjum. Tréð gefur frá sér grænan
safa eða kvoðu sem getur getur
valdið útbrotum á húð.
Yrki, ræktunarafbrigði og
staðbrigði af fíkjum skipta þúsundum
og hafa orðið til í gegnum aldir vegna
fólksflutninga og aðlögunar.
Algengustu fíkjur á markaði kall-
ast 'Black Mission' sem koma frá
Baleareyjum út af ströndum Spánar
í Miðjarðarhafi. Fransikumunkar
fluttu yrkið vestur um haf til Mexíkó
á sautjándu öld þar sem það dafn-
aði vel og breiddist út um heiminn.
'Black Mission' fíkjur eru fremur
smáar, safaríkar og með bleikt hold.
Yrkið 'Brown Turkey' sem einnig
nýtur mikilla vinsælda gefur af sér
fremur stórar fíkjur og er upphaflega
frá Ítalíu en er ræktað víða um heim
í dag. 'Calimyrna' er frá Tyrklandi
og er stór, safarík fíkja með hun-
angskeim. Þau þykja góð grilluð.
Yrkið 'Sierra' kom á markað árið
2006 og líkis 'Calimyrna' og gefur
af sér stórar hnöttóttar fíkjur með
græna húð. 'King' er kuldaþolið yrki
og getur lifað af frostavetur. Aldinið
er grænt, tárlaga og aldinkjötið er
bleik. 'Kadota' er þúsund ára gam-
alt ræktunaryrki sem rómverski
sagnaritarinn Pliny gamli minnist á
í einu rit og kallar Dottatto. Að utan
er aldinið gullgrænt og þykir kjötið
silkimjúkt við átu.
Auk þess að vera ólík að stærð,
lögun og lit eru ólík yrki af fíkjum
ólík á bragðið og til eru fíkjur sem
líkjast hindberjum, hlynsýrópi, kara-
mellu og hnetum á bragðið.
Samkvæmt Heimsmetabók
Guinness vó stærsta fíkja sem vitað
er um 295 grömm og var ræktuð í
Sussex á Bretlandseyjum árið 2015
og kallaðist yrkið 'Brown Turkey'.
Kjörlendi
Fíkjutré þrífast best í þurru loftslagi
og í mikilli sól. Þau kjósa djúpan,
grýttan og þurran jarðveg og geta
vaxið frá fjöru og upp í 1700 metra
yfir sjávarmáli.
Nafnafræði
Íslenska heitið fíkja svipar til
heitisins fikon á sænsku og fig á
Vilmundur Hansen
vilmundur@bondi.is
HELSTU NYTJAJURTIR HEIMSINS
Fíkjur eru ræktaðar á um 500 þúsund hekturum lands í heiminum og mest er ræktunin í löndunum við Miðjarðarhaf.
greinar hættir að lesa vísindaskáldsögur.