Fréttabréf Öryrkjabandalags Íslands - 01.03.2001, Blaðsíða 32

HVAÐ ER STAM?
Frá foreldra- og barnafundinum á Akureyri í nóvember. Drengurinn á
myndinni er með húfu sem á stendur www.stam.is.
Flestir hafa kynnst stami barna
eða fullorðinna og bera
kennsl á þennan talgalla þeg-
ar þeir heyra hann. Erfitt er að lýsa
stami í fáum orðum því það er með
ólíku móti eftir einstaklingum. Þegar
þriggja og íjögurra ára börn byrja að
stama er það ólíkt stami fullorðinna.
Sumir stama oft, aðrir mikið og með
miklum hreyfingum annarra líkams-
hluta en talfæra, hér eftir kallaðar
aukahreyfingar. Öðrum er stamið
léttara og veldur þeim ekki miklum
erfiðlcikum við tjáningu. Stam
sumra er augljóst og heyrist vel.
Aðrir hafa lag á að leyna því á
ýmsan hátt en það getur háð þeim
samt. Stam getur líka verið breyti-
legt, á ýmsan hátt háð aðstæðum.
Allt þetta veldur því að erfitt er að
skilgreina stam nákvæmlega og lýsa
þessum talgalla með fáum orðum.
Hér á eftir verður gerð tilraun til
þess.
Aðaleinkenni stams
Stam birtist í tali og skoðast því
talgalli. Við köllum það stam þegar
sá sem talar endurtekur hljóð, at-
kvæði eða stutt orð. Það er einnig
kallað stam þegar sá sem talar festist
með talfærin í ákveðinni stöðu
þannig að hljóð lengjast áberandi
svo talið slitnar í sundur.
Dæmi um endurtekningu:
M-m-m-má ég -ég ko-ko-koma
með.
Dæmi um lengingu:
M — á é------g k—oma m — eð
þ—ér. Endurtekningarnar geta
verið margar eða fáar. Lengingarnar
geta líka verið mismunandi bæði
hvað snertir lengd og stífni.
Aukaeinkenni stams
Þetta eru aðaleinkenni stams en hjá
mörgum þróast ýmis aukaeinkenni.
Þau geta verið aukahreyfingar og
grettur, andköf og ýmis „brögð“ til
að draga úr staminu, hætta við að
tala eða reyna aftur. Hjá mörgum ber
meira á þessu en sjálfum endur-
tekningunum og lengingunum.
Stam hefúr verið þekkt frá fornu
fari og er líklega það talmein sem er
þekktast og mest rannsakað. Jafnvel
er talið að Egyptar hafi átt tákn yfir
stam. Forn-Grikkir veltu stami fyrir
sér og Aristoteles taldi (um það bil
350 f.Kr.) að stam stafaði af því að
tungan fylgdi ekki þeim boðum sem
hugurinn gaf.
Á þessari öld hafa komið fram
ýmsar kenningar um eðli stams og
orsakir þess s.s. taugafræðilegar, sál-
rænar og atferlisfræðilegar án þess
þó að skýra þetta fyrirbæri til hlítar.
Tíðni stams
Erlendar rannsóknir benda til þess
að algengi stams sé um 1% . Hins
vegar hækkar tíðnitalan upp í 5% ef
taldir eru með allir þeir sem hafa
nokkru sinni stamað. Meðal ungra
barna er þekkt að stamið lagist alger-
lega eða að hluta og eru ástæður þess
óþekktar. Talsverður munur er á
tíðnitölum á slíku allt frá 34% en
nýrri og áreiðanlegri rannsóknir
sýna tíðnitölur á bata allt upp í 79%.
Hjá mjög mörgum þessara bama
hættir stamið áður en skólagöngu er
náð og talið er að langflestir hafi
hætt að stama þegar fúllorðinsaldri
er náð.
Meðal ungra barna er kynjabund-
inn munur 2 drengir á móti einni
stúlku en meðal fullorðinna eru 4-5
sinnum fleiri karlmenn sem stama en
konur. Þetta bendir til þess að mun
fleiri stúlkur hætti að stama en
drengir. Meðal ffæðimanna eru get-
gátur um að þessi kynjabundni
munur geti verið tengdur arfgengi
stams. fslenskar rannsóknir á tiðni
stams eru fáar. Rannsókn byggð á
spurningalista til kennara grunn-
skólabarna bendir til að um 1%
skólabarna stami og könnun sem var
gerð meðal 165 leikskólabarna í
Reykjavík sýndi að um 6% barnanna
höfðu einhvern tíma hökt í lengri
eða skemmri tíma en einungis um
1% barnanna stömuðu eða höktu
alltaf.
Stam í fjölskyldum
Síðastliðin 70 ár hefur athygli
manna beinst að því að stam liggi í
ákveðnum ættum og þáttur erfða
skoðaður í því sambandi. Fjöldinn
allur af rannsóknum sýnir fram á að
stam er ættgengt.
Stam erfist ekki á einfaldan hátt og
oft getur verið erfitt að sjá hvaða gen
eru að verki og hvernig samspil um-
hverfis og erfða er. Eitt eða fleiri gen
geta verið að verki. Þau geta einnig
verið samverkandi við önnur gen.
Þessi grein er útdráttur úr efni af
www.stam.is sem Jóhanna Einars-
dóttir hefur skrifað.
32